Het leven van Hans van der Wilk (1938–2024) neemt een beslissende wending wanneer hij in 1971 het boek Wie is van hout. Een gang door de psychiatrie van Jan Foudraine krijgt aangereikt. De rechteloosheid, de stemloosheid, de verwaarlozing, het volstoppen met medicijnen – hij heeft het tijdens meerdere opnames in psychiatrische inrichtingen zelf allemaal aan den lijve ondervonden. Hij besluit zijn lot in eigen hand te nemen. Als boegbeeld van de gekkenbeweging slaagt hij er vervolgens in om de geestelijke gezondheidszorg belangrijk te veranderen.

Deze podcast vertelt zijn levensverhaal, dat tevens een verhaal is over de geschiedenis van de cliëntenbeweging in de ggz.

Klik op de afbeelding of hier om dit In Memoriam van Wies Rosenboom (onze buurvrouw) te lezen.

Flaptekst:


Tussen 1987 en 2024 schreef de publicist Jos van der Lans een kleine 300 columns voor het Tijdschrift voor sociale vraagstukken. Geen sociaal-politiek onderwerp bleef daarin onbesproken. Zo schreef hij al in de  jaren negentig als een der eersten over de spanning tussen de systeem- en leefwereld, kantte hij zich rond de eeuwwisseling fel tegen het aanbesteden in het sociale domein en doorzag hij al vroeg de innige relatie tussen marktwerking en bureaucratisering, hekelde hij bij herhaling de invloed van consultants en bezorgde hij zichzelf na 9/11 hoofdbrekens over de multiculturele samenleving.

Van der Lans ontpopte zich als een columnist die niet stil achter zijn beeldscherm de wereld beschouwt. Regelmatig trok hij het land in om de Haagse werkelijkheid te ontlopen en de wijsheid van actieve burgers, sociale professionals en doortastende bestuurders op te tekenen. In zijn eigen buurt organiseerde hij medebewoners om zijn pleidooien voor burgerinitiatieven in de praktijk te brengen. Practise what you preach, met als bijkomend voordeel dat hij er vervolgens weer over kon schrijven.
  
In deze bundel zijn vijftig van zijn columns bijeengebracht. Bij elkaar vormen ze een intrigerende  kroniek van recente sociale geschiedenis. Zinloos geweld, armoede,  Tokkie-mania, participatie, decentralisaties, keukentafelgesprekken, grensoverschrijdend gedrag – het komt allemaal aan de orde. Tegelijkertijd bieden de columns meer dan een tijdsbeeld. Hoewel ze in een periode van ruim dertig jaar geschreven zijn, stemmen ze nog steeds tot nadenken. Dat zegt zeker iets over de weerbarstige werkelijkheid, maar het zegt vooral iets  over de scherpte van de blik waarmee Van der Lans het sociaal domein probeert te doorgronden.

-------------------------------------------------------------------------------

Wil je het boek bestelen?
Dat kan via de website van uitgeverij Van Gennep.

   

Voor het eerste nummer van het Tijdschrift voor sociale vraagstukken, waarin ik na 37 jaar afscheid nam als columnist, blikte ik terug op veertig jaar schrijven over de publieke sector. Met als rode draad: grondstof aanleveren voor een nieuw soort civil society. De terugblik is nu ook te lezen op Sociale Vraagstukken. Klik daarvoor op de afbeelding hieronder.

Op 18 april overleed Johan Holterman, decennialang directeur van de Stichting Studentenpers Nijmegen en rustpunt in de enorme drang van de Nijmeegse linkse beweging om hun wereldverbteringen aan papier toe te vertrouwen en wereldkundig te maken. Ruud Abma schreef voor de Groene Amsterdammer van 1 mei 2024 een mooi In Memoriam over hem.

Drukkerij SSN was vanaf 1969 het epicentrum van linkse bewegingen in Nijmegen. En directeur Johan Holterman wist de vogels van diverse pluimage naar de drukkerij toe te halen.

De Nederlandse studentenbeweging van de jaren zestig dreef op manifesten, pamfletten en politieke geschriften, die de stencilmachines op volle toeren lieten draaien. Voor meer serieuze producten werd af en toe een drukkerij in de arm genomen, zoals voor de brochure Universiteit en onderneming uit het voorjaar van 1968. Dat was relatief duur en mede daardoor rijpte binnen de Unie van Studenten Nijmegen (USN) het plan om een eigen uitgeverij en drukkerij te stichten.

               Met een flinke subsidie (fl. 75.000) van de Katholieke Universiteit Nijmegen schafte de daartoe opgerichte Stichting Studentenpers Nijmegen (SSN) een offsetpers aan en kon de drukkerij van start gaan. Het zou een echt bedrijf worden, en dus was een directeur nodig, iemand met zakelijk inzicht en financieel benul. De 26-jarige theologiestudent Johan Holterman had met de sanering van de SVB-drukkerij in Amsterdam op dat vlak zijn sporen al verdiend. Hij voelde zich aangetrokken tot de mensen die hij in Nijmegen kende en besloot in te gaan op het verzoek om de SSN te gaan leiden. Dat kreeg zijn beslag op 1 september 1969.

               Holterman was niet alleen nuchter en zakelijk, hij was ook een beminnelijk mens. Hij wekte door zijn bedachtzame optreden allerwegen vertrouwen en dat kwam van pas bij het manoeuvreren in het milieu van elkaar vaak fel bestrijdende Nijmeegse activisten. In principe moest iedereen die drukwerk wilde laten uitvoeren klant kunnen zijn van de SSN en op die basis haalde Holterman een stroom aan opdrachten binnen. Hij beperkte daarbij zich niet tot het studentenmilieu, maar wist ook meer kapitaalkrachtige opdrachtgevers aan zich te binden. Hulpvaardig als hij was kon hij daardoor armlastige klanten van de drukkerij meer krediet geven.

               In de beginjaren was de Socialistiese Uitgeverij Nijmegen (SUN) de belangrijkste opdrachtgever van de SSN. Dat lag voor de hand: de uitgeverij kwam voort uit dezelfde kring als de drukkerij en de twee werden ook als complementaire bedrijven gedacht. SUN-directeur Sjef van de Wiel en Johan Holterman pleegden door de jaren heen frequent overleg over dagelijkse zaken en over strategische keuzes in de bedrijfsvoering. Voor beiden gold immers dat ze opereerden in een linkse niche binnen hun branche en het was vaak schipperen tussen ideologische en commerciële overwegingen. Lange tijd waren hun zakelijke belangen ook werkelijk vervlochten: de SUN als grootste klant van de SSN en de SSN als bedrijfsmatig stabielere partner van de SUN.

               De kracht van de SSN was dat ze veel faciliteiten bood. Activisten waren welkom om hun eigen krantjes, tijdschriften en promotiemateriaal zelf te lay-outen, waarna de SSN ervoor zorgde dat het materiaal gedrukt werd. Commerciële opdrachtgevers kregen de gelegenheid om de hele route van manuscript tot en met gedrukt boek of tijdschrift via de SSN te laten verlopen. Dit was een service die in de smaak viel en men had terecht het volste vertrouwen dat onder leiding van Holterman een eindproduct van hoge kwaliteit van de persen zou rollen. Hij werd in Nijmegen een karakteristieke verschijning, altijd in colbert, dat ietwat scheef hing door het ‘gereedschap’ in zijn binnenzak: pennen, stanleymesje, loep en zo meer.

               De SSN kwam bekend te staan als een kwaliteitsdrukkerij, die zich gaandeweg ook ontwikkelde tot een werkplaats voor grafisch vormgevers en beeldend kunstenaars. Holterman had affiniteit met grafische techniek en vormgeving en vond daarbij een natuurlijke partner in Karel Martens. Die was vanaf 1975 de huisvormgever van de SUN en kwam daardoor onvermijdelijk ook regelmatig op de drukkerij. Dat leidde tot nieuwe experimenten in druktechniek, maar ook tot een levenslange samenwerking en vriendschap tussen Holterman en Martens.

               De SSN floreerde en zowel het personeelsbestand als het machinepark nam in omvang toe. Holterman zag in dat niet alles in eigen bedrijf kon worden gedaan: samenwerking met andere drukkers in Nijmegen was niet alleen geboden, maar ook nuttig. Ook hier was het vertrouwenwekkende optreden van Holterman een cruciale factor. In eigen huis hield hij er een informele bedrijfsvoering op na, met een goed oor en oog voor de door zijn mensen ervaren knelpunten in het vaak hectische productieproces.

               In de loop van de jaren negentig werd de markt voor middelgrote drukkerijen moeilijker en leek een fusie met een andere drukkerij voor de hand te liggen. Dat gebeurde ook, maar uiteindelijk dolf de gefuseerde onderneming in 2003 het onderspit. Bestuur en directie van de SSN wisten het bedrijfskapitaal buiten het faillissement te houden. Daardoor was het mogelijk het personeel schadeloos te stellen en was er ook ruimte voor een nieuw initiatief: de Stichting Fonds SSN (SFS) die tot op de dag van vandaag culturele projecten in Nijmegen en omgeving subsidieert.

               Na het einde van de drukkerij profileerde Holterman zich met zijn eigen bedrijfje Graphiques als drukwerkbegeleider. De samenwerking met Karel Martens in het begeleiden van studenten grafische vormgeving bleef voortbestaan. Ambachtelijkheid, hulpvaardigheid en liefdevolle aandacht voor het werk vormden in de halve eeuw dat Johan Holterman actief was in de drukkerijwereld en in het Nijmeegse culturele leven zijn belangrijkste verdiensten. In zijn laatste levensjaar wist hij alle lopende projecten af te ronden en kon hij degenen die hem lief waren alle aandacht geven. Zijn laatste maanden behoorden daardoor naar eigen zeggen tot de mooiste van zijn leven.

Eerder verscheen de column al op papier in het nummer van het Tijdschrift voor sociale vraagstukken, maar nu dus ook op de website. De laatste van een reeks van zo’n 300 columns. Klik op de afbeelding of hier om hem te lezen.