De netten van Jetten


Het had op alle voorpagina’s moeten staan. Met de onderstreepte koeienletters waar de Telegraaf het patent op heeft. WARMTENETTEN WORDEN PUBLIEK BEZIT of iets van vergelijkbare strekking. Want het voorstel dat minister Rob Jetten op vrijdag 21 oktober door de ministerraad loodste heeft een enorme impact op de toekomstige energievoorziening in Nederland. Kort samengevat wil Jetten wettelijk gaan vastleggen dat warmtenetten niet in handen mogen komen van commerciële winstgedreven partijen. De netten moeten in eigendom komen van publieke instanties, waarbij Jetten in de eerste plaats aan gemeenten denkt, maar er zijn natuurlijk meer publieke eigendomsvormen mogelijk, zoals bijvoorbeeld energiecoöperaties.

Dat is niets minder dan een revolutie. De verstrekkende betekenis daarvan drong dus niet echt door tot de meeste kranten- en mediaredacties, die er maar een paar kolommen aan vuil maakten. Kennelijk is op de journalistieke burelen nog steeds niet doorgedrongen hoe groot de betekenis is van de energietransitie en welke enorme economische en financiële belangen daarmee gemoeid zijn.

Voor toonaangevende marktpartijen als Vattenfall en Eneco was dat natuurlijk wel direct helder. Zij zagen hun verdienmodel in rook opgaan en schakelden meteen over naar de hoogste staat van alarm. Wij trekken de stekker uit alle warmtenetten waar wij nu bij betrokken zijn, dreigden ze eensgezind. En ja, als dit doorgaat kan de regering de doelstelling om al in 2030 1,2 miljoen huishouden van het aardgas te halen op haar buik schrijven. Wij doen daar niet meer aan mee.

Jetten liet zich niet van de wijs brengen. In zijn visie gaat het bij warmtenetten om essentiële publieke infrastructuur, zoals wegen dat ook zijn, of waterleidingnetten. Het zijn publieke goederen die tegen maatschappelijke aanvaardbare kosten voor iedereen toegankelijk moeten zijn en daarom publiekrechtelijk georganiseerd moeten worden. Ze vormen geen markt waarin je als woonconsument vrijelijk iets kunt aanschaffen. Er liggen dadelijk niet vier warmtenetten voor je deur waaruit je kunt kiezen.

Nieuw is die gedachtegang niet. Integendeel. Als het gaat om vitale infrastructuur heeft de (lokale) overheid eigenlijk altijd het voortouw genomen. Meer dan een driekwart eeuw werd de elektriciteitsvoorzieningen in Nederland aangelegd en geëxplodeerd door gemeentelijke of regionale energiebedrijven en ook het aardgasnet werd onder de ondubbelzinnige regie van de overheid uitgerold. Dat private partijen zichzelf een belangrijke rol toedelen is van zeer recente datum, namelijk sinds de privatisering van de energiemarkt, die in het begin van deze eeuw nota bene door Jettens partijgenoot Laurens Jan Brinkhorst door het parlement werd geloodst. Daarvoor hebben we een hoge prijs betaald (de energietarieven in Nederland zijn de hoogste van Europa). Jetten herneemt dus een wijze van besturen die een eeuw lang niet alleen gebruikelijk, maar ook effectief is gebleken.

Feit is dat daarmee het krachtenveld rondom de warmtetransitie drastisch verandert. Want als private partijen min of meer buitenspel staan als eigenaar, zullen gemeenten alle zeilen zelf moeten bijzetten om draagvlak te realiseren voor de aanleg van warmtenetten. Daarvoor moeten ze meer dan toe nu toe geval is geweest het vizier richten op bewoners en hun verbanden, zoals huurdersorganisaties en Verenigingen van Eigenaren. Het is een vergelijkbare omslag als die midden jaren zeventig plaats vond in de stadsvernieuwing, toen de bulldozers van de projectontwikkelaars ingewisseld werden voor projectteams met bewoners. Nu de kaarten anders geschut gaan worden is het zaak om van bewonersparticipatie echt werk te maken en substantiële geldstromen vrij te maken die publieke zeggenschap van de zijde van bewoners mogelijk maken.

Dat is overigens bepaald geen gelopen race. Er liggen nogal wat kapers op de kust voor de netten van Jetten. Gaat de VVD niet alsnog dwarsliggen? Houdt de regering stand tegen de oppositie van de Vattenfalls en Eneco’s? Zijn gemeenten wel voldoende toegerust om de toegekende publieke verantwoordelijkheid waar te maken? Kom er ook genoeg publiek geld lokaal beschikbaar om de warmtenetten te realiseren? Dat zijn indringende kwesties, maar de dappere stap die Jetten nu gezet heeft, gaat daaraan vooraf. Nu maar hopen dat hij zijn poot stijf weet te houden.

Huurpeil, nr. 4, 2022. Huurpeil is het kwartaalmagazine van de Woonbond.

Ter gelegenheid van het 75-jarige bestaan van PON-Telos is een interessante bundel met beschouwingen verschenen onder de titel Een ander land. Pleidooi voor een duurzame samenleving. Mijn bijdrage: ’IK👍👍👍, wij👎. Waarom samenlevingsopbouw opnieuw noodzakelijk is geworden.’. Het boek, onder redactie van Patrick Vermeulen en Chris van Koppen, is verschenen bij uitgeverij Boom, telt 208 pagina’s en is voor € 29,90 te bestellen op de site van Boom of bij de betere boekhandel.

Dit is de flaptekst:

Nederland is niet af, en het verlangen naar een beter land voor iedereen is gelukkig niet gedoofd.

  In Nederland zijn we gezonder, rijker en zelfs gelukkiger dan ooit. Tegelijkertijd staat onze voorspoed onder druk. Opeenvolgende crises hebben het afgelopen decennium de structurele zwaktes in onze samenleving genadeloos blootgelegd en het vertrouwen in de overheid aangetast.

  Het sinds de jaren tachtig dominante neoliberale verhaal over privatisering, schaalvergroting, flexibilisering, globalisering, eigen verantwoordelijkheid en een terugtredende overheid heeft geresulteerd in een economisering van het publieke domein. Daarbij is er weinig ruimte voor waarden als solidariteit, verbondenheid en betrokkenheid. En het staat op gespannen voet met het noodzakelijke streven naar een duurzame omgang met onze omgeving.

  In Een ander land gaan de auteurs op zoek naar een nieuw normatief fundament voor een vitale samenleving die gebruikmaakt van de veerkracht die besloten ligt in mensen en gemeenschappen. Dat resulteert in een betekenisvol economisch perspectief in een klimaatpositief Nederland.

   Een ander land verschijnt ter gelegenheid van het 75‑jarig bestaan van Het PON & Telos, sociale kennisonderneming voor een duurzame samenleving.

  Met medewerking van: 
Susanne Agterbosch, Kees Klomp, John Dagevos, Sanne Paenen, Joks Janssen, Peter Pelzer, Wytske Versteeg, Nicky Pouw, Frederike Praasterink, Kiza Magendane, Mariëlle Blanken, Ellen Dingemans, Jos van der Lans en Tessa Cramer.