JOS VAN DER LANS - WEBLOG / TWITTER

Tijdens mijn politieke carrière als Eerste Kamerlid (1999-2007) was ik een van de eerste politici die in 2004 een eigen - tamelijk primitief - weblog begon. Eerst vooral vanwege mijn politieke activiteiten/meningen, maar in de loop der tijd steeds meer over mijn publicaties en publieke optredens als journalist en publicist. Zo werd het weblog een etalage voor iedereen die op hoogte wilde blijven van mijn gepubliceerde artikelen en columns, van gebeurtenissen waar ik bij ben geweest, van observaties die ik doe, van meningen die in mij opwellen, of van andere persoonlijke wetenswaardigheden.

Het is geen dagboek, maar wel een soort maandboek geworden, waar ik zelf regelmatig in terug blader om nog even na te gaan hoe het ook al weer zat.

Reacties worden op prijs gesteld. Stuur een email naar: info©josvdlans.nl

weblog - januari 2017
Spijker op de kop
Column Tijdschrift voor sociale vraagstukken


Reële karikaturen


Het was wel een grappig nummer, het vorige nummer van dit tijdschrift. Misschien bent u het vergeten, maar er meldde zich in dit nummer een stevige verzameling sceptici over de veranderingen die zich in het ‘sociale domein’ onder de regie van gemeentelijke overheden voltrekken. Een ware parade liep te hoop tegen de overschatting van de zelfredzaamheid, de deprofessionalisering van het sociaal werk door de overname van professionele verantwoordelijkheden door vrijwilligers, het terugwerpen van mensen in beknellende familieverbanden, de overwaardering van het huis ten opzichte van het tehuis, de toename van ongelijkheid (tussen gemeenten) van mensen die niet kunnen verhuizen, het ongepaste wantrouwen tegen instituties, en ga zo maar door.

Ik vond het grappig omdat ik in veel van de redeneringen eenzelfde manier van overtuigen bespeurde als die de optimisten – waar ik mezelf overigens nog steeds toe reken – gebruikten om de transitie van het sociale domein aan te prijzen. Een van de krachtigste argumenten voor een ingrijpende transformatie werd geïllustreerd door het verhaal van het multiprobleemgezin dat met maar liefst 22 (en bij voorkeur meer) hulpverleners te maken had. Dat zou je een reële karikatuur kunnen noemen. Het komt voor (en er zijn ernstige ongelukken mee gebeurd) maar het is eigenlijk niet de regel. Het is een aangezette realiteit, maar het werkt effectief om een verkokerd systeem, waarin problemen van mensen worden opgeknipt via regelingen, specialismen en financieringsstromen, aan de kaak te stellen.

De sceptici bedienen zich van een vergelijkbare retoriek. Om aan te tonen dat de thuissituatie niet zaligmakend is beweert sociologiehoogleraar Jan Willem Duyvendak dat hulpverleners in de thuissituatie mensen (dementerende ouderen waarschijnlijk) vaker vastbinden omdat ze er alleen voor staan en geen risico’s zullen nemen. Het zal zeker ergens gebeurd zijn, maar is het schering en inslag? Nee, natuurlijk. Hetzelfde geldt voor het verhaal dat gemeente ontslagen professionals vragen om hun werk als vrijwilligers voor te zetten, wat het ultieme bewijs zou moeten zijn voor de algemene trend tot deprofessionalisering. Er zal zeker wel een gemeente zijn die iets heeft ondernomen dat je als zodanig kunt uitleggen, maar is dit de algehele trend? Ik geloof er niks van. Of het verhaal dat ambtenaren in keukengesprekken de dienst uitmaken en privacyregels aan hun laars lappen. Het zal vast en zeker gebeurd zijn, maar wordt daarmee recht gedaan aan de realiteit? Ik weet zeker van niet.

Het is een menselijke eigenschap – zeker op het terrein van de opinievorming – om een bewering kracht bij te zetten met een anekdotische vorm van overdrijving, liefst door voorbeelden te gebruiken die tot de verbeelding spreken (22 hulpverleners, vastbinden van mensen, verplicht douchen van de buren). Maar het effect daarvan is dat we van uitwassen een doorsnee realiteit maken, die vervolgens in het debat als algemeenheden blijven circuleren. Niet in de laatste plaats omdat er in een proces van verandering nu eenmaal altijd groepen zijn die er belang bij hebben om de verhalen die in hun straatje te pas komen door te vertellen. Zo dook het multiprobleemgezin met 22 hulpverleners eindeloos op in gemeentelijke beleidsnota’s over de verandering van het sociale domein en zijn de allesbepalende ambtenaren of de tekortschietende generalisten koren op de molen van de kinder- en jeugdpsychiaters.

Dat schiet dus niet echt op. Temeer daar de decentralisaties eerder tot een diversificering van de werkelijkheid leiden dan tot een veralgemenerisering. De werkelijkheid is eigenlijk steeds complexer geworden, waardoor het nagenoeg onmogelijk is om algemene uitspraken over de transitie van het sociale domein te doen. Het is niet alleen per gemeente verschillend, maar ook nog eens qua organisaties, qua teams, qua samenwerkende professionals. Overal is alles anders. En juist die onduidelijkheid en complexiteit zorgen er voor dat reële karikaturen snel het statuut krijgen van krachtige argumenten. Hoe ongrijpbaarder de werkelijkheid, hoe overtuigender de karikaturen ervan!

Dat alles maakt de transformatie er niet eenvoudiger op. De optimisten hadden met de decentralisaties en de transformatie van het sociale domein een heel programma voor ogen, twee jaar geleden door Pieter Hilhorst en mij samengevat in de tien beloften van de decentralisaties (Zie de bundel Nabij is beter). In steekwoorden: integraal, ontkokerd, antibureaucratisch, ruimte en mandaat voor professionals, reële zeggenschap van burgers, acceent op preventie, nieuw samenspel tussen formele en informele zorg. Maar de sceptici richten hun pijlen niet op dat programma van beloften en de vraag of deze worden waargemaakt, maar op wat het programma in hun ogen gaat vernietigen: professies, instituties, recht op zorg, gelijkheid, familieverbanden. Zo ontpopt zich uit de retoriek van reële karikaturen een tegenstelling tussen angstvallige sceptici en behoudzuchtige belangengroepen aan de ene kant en koersvaste gemeentefunctionarissen en idealistische vooruitgangsoptimisten aan de andere kant. Of daarmee de bureaucratie en verkokering echt een slag toe kan worden gebracht, valt natuurlijk zeer te betwijfelen. Ja, en dat is dus aanmerkelijk minder grappig. Een beetje triest zelfs.

Deze column verscheen in december in het Tijdschrift voor sociale vraagstukken, nr. 4, 2016.

Jaaroverzicht 2016
Slotbeschouwing Nabij is beter
Slotbeschouwing Nabij is beter
Lees de hele slotbeschouwing. Klik hier of op de afbeelding hierboven. 
Het complete dossier van het 3D-project en de serie Nabij is beter vindt u hier.
Kies een periode: december 2024
november 2024
oktober 2024
september 2024
augustus 2024
juli 2024
juni 2024
mei 2024
april 2024
maart 2024
februari 2024
januari 2024
december 2023
november 2023
oktober 2023
september 2023
augustus 2023
juli 2023
juni 2023
mei 2023
april 2023
maart 2023
februari 2023
januari 2023
december 2022
november 2022
oktober 2022
september 2022
augustus 2022
juli 2022
juni 2022
mei 2022
april 2022
maart 2022
februari 2022
januari 2022
december 2021
november 2021
oktober 2021
september 2021
augustus 2021
juli 2021
juni 2021
mei 2021
april 2021
maart 2021
februari 2021
januari 2021
december 2020
november 2020
oktober 2020
september 2020
augustus 2020
juli 2020
juni 2020
mei 2020
april 2020
maart 2020
februari 2020
januari 2020
december 2019
november 2019
oktober 2019
september 2019
augustus 2019
juli 2019
juni 2019
mei 2019
april 2019
maart 2019
februari 2019
januari 2019
december 2018
november 2018
oktober 2018
september 2018
augustus 2018
juli 2018
juni 2018
mei 2018
april 2018
maart 2018
februari 2018
januari 2018
december 2017
november 2017
oktober 2017
september 2017
augustus 2017
juli 2017
juni 2017
mei 2017
april 2017
maart 2017
februari 2017
januari 2017
december 2016
november 2016
oktober 2016
september 2016
augustus 2016
juli 2016
juni 2016
mei 2016
april 2016
maart 2016
februari 2016
januari 2016
december 2015
november 2015
oktober 2015
september 2015
augustus 2015
juli 2015
juni 2015
mei 2015
april 2015
maart 2015
februari 2015
januari 2015
december 2014
november 2014
oktober 2014
september 2014
augustus 2014
juli 2014
juni 2014
mei 2014
april 2014
maart 2014
februari 2014
januari 2014
december 2013
november 2013
oktober 2013
september 2013
augustus 2013
juli 2013
juni 2013
mei 2013
april 2013
maart 2013
februari 2013
januari 2013
december 2012
november 2012
oktober 2012
september 2012
augustus 2012
juli 2012
juni 2012
mei 2012
april 2012
maart 2012
februari 2012
januari 2012
december 2011
november 2011
oktober 2011
september 2011
augustus 2011
juli 2011
juni 2011
mei 2011
april 2011
maart 2011
februari 2011
januari 2011
december 2010
november 2010
oktober 2010
september 2010
augustus 2010
juli 2010
juni 2010
mei 2010
april 2010
maart 2010
februari 2010
januari 2010
december 2009
november 2009
oktober 2009
september 2009
augustus 2009
juli 2009
juni 2009
mei 2009
april 2009
maart 2009
februari 2009
januari 2009
december 2008
november 2008
oktober 2008
september 2008
augustus 2008
juli 2008
juni 2008
mei 2008
april 2008
maart 2008
februari 2008
januari 2008
december 2007
november 2007
oktober 2007
september 2007
augustus 2007
juli 2007
juni 2007
mei 2007
april 2007
maart 2007
februari 2007
januari 2007
december 2006
november 2006
oktober 2006
september 2006
augustus 2006
juli 2006
juni 2006
mei 2006
april 2006
maart 2006
februari 2006
januari 2006
december 2005
november 2005
oktober 2005
september 2005
augustus 2005
juli 2005
juni 2005
mei 2005
april 2005
maart 2005
februari 2005
januari 2005
december 2004
november 2004
oktober 2004
september 2004
augustus 2004