Tom Tossijn was rondom 1980 medewerker van de Nederlandse Organisatie van Welzijnswerkers in een periode dat het welzijnswerk steeds meer onder vuur kwam te liggen. Ik kreeg met hem te maken als hoofdredacteur van het Welzijnsweekblad, waar hij wel eens bijdragen aan leverde. Sindsiden liep ik hem altijd wel een keer tegen het lijf, ook omdat hij als freelance tekstschrijver regelmatig opdrachten kreeg op het terrein waar ik ook mijn sporen verdiende: het sociale domein. De laatste decennia was die ontmoeting altijd in Amsterdam-Noord, waar hij als lokale bekendheid door het leven ging. Altijd vrolijk en goedgemutst. Door zijn verbondenheid met Rotary-Noord was hij een soort spin-in-het-web en altijd bereid om clubjes en mensen verder te helpen.

Hij interviewde mij in 2015 voor een door hem geschreven bundel ter gelegenheid van het afscheid (na dertig jaar!) van Paul Scheerder, oervader van het Leefkringhuis in Noord - Geen zee te hoog - dertig jaar leefkringhuis in Amsterdam-Noord. In de blog hieronder druk ik nog een keer de tekst af.

Tom Tossijn was een hartelijke gemeenschapsman, een spin-in-het-web van Amsterdam-Noord. Ik had nog een keer met hem een podcast willen maken over die roerige jaren tachtig van de NOW toen Tom zich met de beroepsvereniging moest verweren tegen de ’laaghartige aanvallen’ van types als Hans Achterhuis en Herman Vuijsje. Helaas is het daar nu te laat voor.

Tom heeft zelfs met foto een bescheiden plek gekregen in de Canon sociaal werk, en wel in de Canon beroepsverenigingen. Zie hieronder.

EXTRA
CANON BEROEPSVERENIGINGEN SOCIAAL WERK

Eind jaren zeventig kregen sociaal werkers het hard te verduren. Na jaren van enorme groei in de sociale sector en een onverwoestbaar geloof in de maakbaarheid van de samenleving, kwam er forse kritiek op de welzijnssector én kwam er een einde aan de jarenlange toename van de overheidsbudgetten.

Die inhoudelijke kritiek is in de herinnering vooral gekoppeld aan het boek van Hans Achterhuis, De markt van welzijn en geluk (1979), waarin hij vaststelde dat welzijnswerkers vooral bezig waren met zelfgecreëerde problemen: ‘hoe meer artsen, hoe meer zieken, en hoe meer welzijnswerkers, hoe meer ellende’. Maar de kritiek op de uitdijende welzijnssector kwam al eerder: vanaf midden jaren zeventig creëerden journalisten en opiniemakers als Jan Blokkeren Herman Vuijsje het beeld van ‘softe’ geitenwollensokkendragende, betweterige, wereldverbeteraars die maar wat aanrommelden.

In mei 1981 vond de BPSW voorloper, de Nederlandse Organisatie van Welzijnswerkers (NOW), het tijd voor de tegenaanval. Dirck van Bennekom, de voorzitter van de NOW, zei op het NOW-congres, onder de naam ‘De aanval op het welzijnswerk’, dat er sprake was van een hetze: “Als je een jaar lang alle gepubliceerde verwensingen aan ons adres uitknipt, heb je een halve bijbel” het leidde er volgens hem zelfs toe dat negen van de tien sociaal werkers zich schaamden voor hun beroep en dat desgevraagd voor zich hielden. De secretaris, Tom Tossijn voegde daar aan toe: “het moet nu maar eens uitwezen. Je werkt je rot en doet het zo integer mogelijk en dan wordt je om de week als rotte vis uitgescholden”. De oorzaak volgens het bestuur van de NOW: “het ‘vage’ welzijnswerk is kennelijk een makkelijke prooi voor degenen die verregaande staatsbemoeienis verfoeien en de eigen verantwoordelijkheid van de enkeling en het vrije spel der maatschappelijke krachten hoog achten.” Kortom: “Het welzijnswerk lijdt aan het onvermogen zijn werk te presenteren als een nuttig en nodig goed.” En dat zou de politiek wel eens kunnen gebruiken om flink te bezuinigen op de sector, was de vrees.

Als spreker op het NOW-congres werd zelfs een van de aanstichters van het beeld van de ‘geitenwollensokkenhulpverlener’ uitgenodigd: Herman Vuijsje, die nog wat extra zout in de wonde wreef: “U heeft zelf de hetze over u afgeroepen door in een tijd van neergaande economie te blijven doorschreeuwen, nieuwe eisen te blijven stellen (…)”
De NOW wilde duidelijk maken dat sociaal werk wel degelijk een positieve kracht in de maatschappij was en dat moest Nederland weten ook. Het congres én een rapport onder de naam ‘De aanval op het welzijnswerk’, brochures én een mediacampagne moesten zowel de sociaal werkers en de rest van de samenleving laten zien wat de sector daadwerkelijk te bieden had. De NOW vond ook dat de sector naar zichzelf moest kijken: er moesten klachtenbureau’s komen voor cliënten, betere organisatievormen komen om ‘verkokering’ tegen te gaan en een van de aanbevelingen luidde dat er minder ‘onduidelijk’ taalgebruik moest komen: onderzoeker Lex Noyon: “we moeten van ons taalgebruik af. Het ontwikkelen van een taal die alledagstaal is, is een eerste vereiste”.

In een poging iets aan het beroerde imago van de sector te doen, gaf de NOW in september 1982, een boekje uit om meer inzicht te geven over wat sociaal werkers in de dagelijkse praktijk allemaal doen. Het is geschreven door Jaap Buitink en heet Helpt ’t ook?. Jaap Buitink probeert een genuanceerd beeld te schetsen van het sociaal werk en het slechte imago van sociaal werkers als ‘aanstichters van maatschappelijke ellende’, zoals gecreëerd door Vuijsje en Achterhuis, recht te zetten. De oorzaak van het slechte imago is dat sociaal werkers zo weinig vertellen over wat zij nu precies doen en waarom dit belangrijk is. Jaap Buitink is zeker niet de laatste geweest die hierover schreef, want in de jaren tussen 1982 en nu is de werkzaamheid en het effect van het sociale werk nooit weggeweest uit het debat over de rol van het sociale werk. Wie zich niet baseert op ‘evidence based practice’ heeft tegenwoordig een probleem.

Interview van Tom Tossijn met mij voor het boek Geen zee te hoog. De unieke aanpak van het Leefkringhuis in Amsterdam-Noord. Het boek is een terecht eerbetoon aan de gedreven gangmaker Paul Scheerder die op 27 mei na dertig jaar afscheid nam. Hij was een ouderwetse geen-gelul-hulpverlener:

“Leefkringhuis past naadloos in Nederlands sociaal erfgoed”

Is het Leefkringhuis een van de laatsten der solidariteitsmohikanen in de sociale sector? Of juist een nieuwe voorbode van bemoeizorg anno 21e eeuw: helpen achter de voordeur en samen met de buurt opkomen voor mensen die nergens anders terecht kunnen? Cultuurpsycholoog en publicist Jos van der Lans heeft veel onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de sociale sector. Hij is initiatiefnemer van de Canon Sociaal Werk, een zogenaamd wikipendium waarin de geschiedenis van vele decennia zorg en welzijn in Nederland en Vlaanderen wordt ontsloten. In zijn boeken houdt hij een permanent pleidooi voor meer lokale en onderlinge solidariteit, herwaardering van professionals, meer ‘Eropaf!’ en minder bureaucratie.

“Je kunt in de sociale sector in de laatste dertig jaar één constante factor ontdekken: fusies en schaalvergroting van instellingen, verzakelijking en marktwerking, economische rationaliteit als leidend organisatieprincipe. Daarmee is de hele sociale sector doordesemd vanaf het aantreden van de toenmalige WVC-minister Elco Brinkman in 1982, toen neo-liberale opvattingen over overheid, zorg en markt de nieuwe richtlijn werden. Er zijn maar heel weinig instellingen die zich hebben weten te onttrekken aan die rationalisering. Het Leefkringhuis in de Vogelbuurt, lijkt me daarop een heel positieve uitzondering. Ik vind het een schoolvoorbeeld dat naadloos past in het Nederlandse sociaal erfgoed van invloedrijke Amsterdamse pioniers als Louise Went-van der Pek en Johanna ter Meulen, de grandmother van het maatschappelijk werk Marie Kamphuis en de gedreven politica Marga Klompé. Met hartstocht helpen, dichtbij huis, kleinschalig, integraal, modern paternalisme vormen de kernbestanddelen van die hulp.”

Oer-hulpbetoon
“Dat zegt iets over het unieke en authentieke van het Leefkringhuis. En ook dat dat juist in het eigenzinnige Noord mogelijk is gemaakt door een even solidaire overheid. Wat elders is weggereorganiseerd in al die jaren, is hier behouden gebleven. De hulpverleners in de Koekoeksstraat brengen dagelijks in de praktijk waarover andere hulpinstellingen alleen maar praten. Velen deinen verbaal mee met dit oer-hulpbetoon, maar trekken uit hun waardering niet echt de consequenties. De vraag is daarom of het Leefkringhuis door zijn aanpak ook praktisch een voorbeeld kan zijn voor andere instellingen. Inclusief al die instellingen die hardop zeggen zich te willen ontworstelen aan de klemmende omarming van economische rationaliteit en stapelende regelgeving.”
“Wat vooral leerzaam is voor instellingen is de combinatie van praktische en lange-termijnhulp van het Leefkringhuis. Je inzetten voor mensen door middel van bed, brood en bad, crisisinterventie, bescherming van bedreigde vrouwen en kinderen, voedselbanken… inclusief de eeuwigdurende strijd tegen de goedbedoelde maar rampzalig uitwerkende overheids- en welzijnsbureaucratie. Dat alles zorgt ervoor dat hulpvragers je vertrouwen. Dat is ontegenzeglijk de grootste troef van het Leefkringhuis. Vertrouwen, een band met hulpvragers uit de buurt, is dé essentie voor het welslagen van hulp.”

“Anders dan in regels opgesloten professionals wekken Paul Scheerder en zijn collega’s en vrijwilligers door hun solidaire aanpak een maximaal vertrouwen in de buurt. Van Maslow hebben we geleerd dat je pas ná het winnen van vertrouwen en het voldoen aan basisvoorwaarden als voedsel en een dak boven je hoofd, verder kunt om gezinnen te helpen. Als iemand honger heeft en uit zijn huis dreigt te worden gezet, moet je niet beginnen over opvoedhulp. Iedereen weet dat, slechts weinigen brengen het in de praktijk. Zeventien met elkaar kakelende hulpverleners in één probleemgezin wordt door grote instellingen heel acceptabel gevonden, maar iets doen aan honger en schulden is gek genoeg heel bijzonder.”
“In zoverre zou je het Leefkringhuis als een soort herbronning van oude maar essentiële waarden in de welzijnssector kunnen zien. Mooi is dat dat gepaard gaat met een steeds vaker zichtbare herwaardering van de buurt. Trustvorming, de coöperatieve buurtgedachte, solidariteit van de straat in plaats van de staat, het zijn substantiële nieuwe ontwikkelingen als antwoord op de te ver doorgeschoten bureaucratie en verzakelijking van de sociale sector. Tegelijk is er niets op tegen dat bedrijven als maatschappelijk verantwoord ondernemers hierin steeds meer interesse krijgen. Het feit dat het Leefkringhuis nauw samenwerkt met het bedrijfsleven is geen hernieuwd kapitalisme. Het is juist toe te juichen dat sociale ondernemers zelf ook iets doen aan lokale noden, mits de buurt aan het roer blijft staan en de overheid het ijzeren gordijn van regels durft af te breken. ”

Uit Het Parool, d.d. 28 mei:

Paul Scheerder (69), de oprichter van het Gère Paulussen Leefkringhuis in de Vogelbuurt, is gisteren bekroond met een erespeld van stadsdeel Noord. Het dagelijks bestuur spreekt hiermee zijn waardering uit voor zijn inzet als directeur in de afgelopen dertig jaar.

Scheerder werkte in de jaren 70 als verkoopmanager van abonnementen bij Het Parool. Als vrijwilliger organiseerde hij daarnaast vakanties naar Oostenrijk voor arme kinderen uit de Vogelbuurt. Toen bleek dat sommige kinderen niet werden opgehaald na de vakanties en op straat of in het Vliegenbos sliepen, stichtte hij het Gère Paulussen Leefkringhuis als extra opvang in de buurt.

Inmiddels is hij al dertig jaar directeur van het Leefkringhuis, dat nu negen vestigingen telt in de Vogelbuurt. Scheerder: ’Mensen kwamen aan de deur met vragen als: kun je me even helpen, ik snap een brief niet. Op een gegeven moment waren dat zo veel mensen, dat we een inloopuurtje zijn gaan organiseren. Nu zitten hier van dinsdag tot en met vrijdag ongeveer dertig mensen met een probleem. Huren die niet betaald kunnen worden, kinderen die niet luisteren of van school zijn gestuurd, mensen die hun huis uit worden gezet et cetera.’

Geengelulhulp
Er werken veertig mensen in de opvang, onder wie veel parttimers, vrijwilligers en stagiairs. Er zijn 32 bedden en twee voedselbanken. ’De geengelulhulp van de Vogelbuurt: wie binnenkomt, wordt onmiddellijk geholpen,’ zo beschreef Het Parool de opvang in 1999 en die beschrijving is nog altijd van toepassing. Scheerder: ’Als je hier binnenkomt van ’ik heb al drie dagen niet gegeten’, dan ga je vanavond eten. Als je geslagen wordt, zeg ik: gisteren was de laatste keer. Geen intake, formulieren of andere drempels.’

Voor een recensie van Geen zee te hoog, klik hier.

Op maandagavond 21 oktober 2024 kwamen in Buurtcentrum de Eester in het Oostelijk Havengebied in Amsterdam zo’n zeventig bewoners van de Pakhuizen aan de Zeeburgerkade bijeen om geïnformeerd te worden over de mogelijkheid om subsidie te verwerven om met meerdere VvE’s gezamenlijk stappen te zetten voor verduurzaming van hun woningen. Zij willen daarbij mogelijk ebruik maken van de SPOR: Subsidieregeling Procesondersteuning Opschaling Renovatieprojecten. Om daarvoor in aanmerking te komen moeten tenminste twee VvE’s in gezamenlijkheid twee duurzaamheidsverbeteringen realiseren. De video is de registratie van de avond.

Zes jaar was ik lid van de Raad van Advies van de Eindhovense woningcorporatie Wooninc. Een gezelschap van deskundigen die deze corporatie bij de maatschappelijke les te houden. Een ontzettend leuk en creatief gezelschap, dat vandaag werd opgeheven, omdat de corporatie op zoek gaat naar nieuwe en creatieve vormen om de samenleving een stem te geven in haar beleid. Heel verstandig want het gezelschap had welisewaar leuke ideeen maa rraakte een beetje los van de organisatie. Dan is het tijd voor iets nieuws. Maar als afscheid had Wooninc voor ieder lid een soort persoonlijke tekening van ieder lid van de Raad gemaakt. Deze is van mij en verbeeldt dus eigenlijk mijn hele politieke en professionele oleven. Ik vind het prachtig.