Wat een vrolijke podcast van Geluiden uit Oost / Leon Paquay over de feestelijke afsluiting op za 8/10 van de meer dan geslaagde campagne waarmee bewoners van het Oostelijk Havengebied in Amsterdam erin geslaagd zijn om buurtcentrum de Eester te kopen. https://t.co/tVQG8CLz5r

— Jos van der Lans (@josvanderlans) October 11, 2022

Beledigende broccoli versus bezield paternalisme

Tijdens zijn Participatielezing eerder dit jaar bracht Tim S’Jongers preventiewerkers ten tonele die bij het voorlichten over gezonde voeding aan kinderen in het onderwijs uitleggen dat ze broccoli moeten eten vanwege de vitamine-opbouw. Voor Tim S’Jongers vormen deze preventiewerkers het levende bewijs van professionele minachting voor de ervaringswereld van kwetsbare mensen. Zeker als ze hun boodschap verkondigen zonder te weten dat de kinderen waartegen ze praten zonder ontbijt op school komen. Hij vindt dat stuitend. Het boekje dat van zijn lezing is gemaakt kreeg als titel mee: Beledigende broccoli.

S’Jongers weet waar hij over praat, zegt hij. Hij heeft in de nachtopvang in Antwerpen met verslaafde dakloze mensen gewerkt, terwijl hij overdag zes kilometer verder in de collegebanken zat voor zijn studie Politieke Wetenschappen. Hij fietste dus van een wereld-zonder-hoop naar een wereld-vol-hoop. Twee werelden van verschil. Dat contrast werd alleen maar pijnlijker toen S’Jongers in de vergaderkamers van het beleid terecht kwam, onder meer bij de Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving. Daar ging het alleen maar ‘over’ mensen. Zo ontstond zijn missie om ervaringsdeskundigheid ‘articulatiemacht’ te geven in de wereld van het beleid.

Nu ken ik veel preventiewerkers die bezig zijn met onder meer obesitas-bestrijding, bewegen en gezonde voeding. Ze opereren behoedzaam, oriënteren zich op de achtergronden van de mensen, als het even kan nemen ze een ervaringsdeskundige mee, ze vertellen over gezondheidsrisico’s, maar schrijven niets voor. Want ze weten, preventieles nummer 1, dat het opdringen van kennis niet werkt. Ze proberen juist de eigen verantwoordelijkheid te voeden. Tot vervelends toe, denk ik wel eens, want de obesitas-bestrijding in ons land is vooralsnog niet bepaald succesvol te noemen.

Dus of de door Tim S’Jongers ten tonele gevoerde preventiewerkers voldoende bewijs zijn om een hele beroepsgroep te diskwalificeren, daar kan je zo je twijfels over hebben. Ik vrees dat hij een karikatuur nodig heeft om de wereldvreemdheid van de mensen-die-het-goed-bedoelen te bewijzen en om hun beledigende paternalisme aan de kaak te stellen. Het contrast tussen de broccoli-boodschappers en de persoonlijke ervaringen van S’Jongers is daarmee zo evident dat hij zonder uit te wijden over wat we al weten over de inzet van ervaringsdeskundigheid meteen kan doorstoten naar de definitieve oplossing. En die luidt: echt ontmoeten.

Willen we de kloof overbruggen dan moet de stem van de ervaring volgens hem overal gehoord en gewogen worden - in de beleidskamers, bij het formuleren van onderzoeksopdrachten, bij alles wat hen aangaat. Maar of dat echt gaat gebeuren, daar heeft hij duidelijk weinig vertrouwen in. Is het niet de arrogantie van de macht om het beter te weten? Willen de machtvollen echt ruimte maken?

Tim S’Jongers heeft dus nog een missie te gaan en ik wens hem natuurlijk alle succes. Ervaringsdeskundigheid als bron van kennis, als kritisch tegengeluid, ja als tegenmacht – het zet menig professionele praktijk op scherp en brengt een dimensie binnen die al te gemakkelijk wordt veronachtzaamd. Maar het gaat te ver om aan de hand van karikaturen een complete beroepsgroep te diskwalificeren. Of het beleid afhankelijk te maken van de zuiverheid van de verdrukte stem. Of niet te mogen praten over obesitas totdat alle kinderamoede is opgelost.

Laten we alsjeblieft wegblijven van dat ahistorische idee dat wie het niet aan den lijve heeft ervaren minder recht van spreken heeft. Zo’n beetje onze complete verzorgingsstaat is gebouwd op de inspanningen van mensen die het beste met hun medemensen voor hadden zonder er zelf onder te lijden. Dat deden ze uit de volle overtuiging dat er een beter en rijker leven mogelijk was. En ja, dat kan je paternalistisch noemen.

Maar ik denk dat zo’n overtuiging, dit bezielde paternalisme, in de strijd tegen obesitas behulpzamer is dan het massaal aan de tafel noden van obesen om over het beleid mee te praten. We hebben al genoeg praattafels in Nederland, laten we de ‘hooplozen’ in Nederland daar niet mee vermoeien. Laten we vooral echt wat gaan doen aan armoede, ongelijkheid en onrechtvaardigheid, maar hou op om beleidsinterventies zonder goedkeuringsstempel van ervaringsdeskundigen als beledigend en wereldvreemd te kijk te zetten. Daar is niemand mee gebaat.

Overigens: volgens chefkok Ramon Brugman (BinnensteBuiten) vinden vrijwel alle kinderen broccoli lekker.

Deze column verscheen in het Tijdschrift voor sociale vraagstukken, nr. 3/2022. Hier kan je de pdf downloaden.

Voor de vorige week verschenen Lexicon Nabijheid en sociaal werk had ik de eer om het voorwoord te mogen schrijven.

Ik heb het met veel plezier gedaan. Vooral, omdat het sociaal werk nogal uiteenlopend is, het varieert van jongerenwerk tot schuldsanering, van inrichtingwerk tot opbouwwerk, om maar wat verschillen te noemen. Wat verbindt al deze activiteiten? Nou, misschien het gegeven van nabijheid. Het sociaal werk opereert per definitie in de nabijheid vna mensen, is operationeel in de leefwereld. Dat hebben alle verschillende disciplines die eronder gerangschikt kunnen worden gemeen en dan loont het de moeite om daar uitgebreid over te reflecteren. Aldus de strekking van mijn voorwoord. Of de Lexicon dat ook waarmaakt, weet ik niet. Ik heb het Voorwoord geschreven zonder kennis te nemen van alle bijdragen die in dit ruim 200 pagina’s tellende boek zijn opgenomen. Maar dat kan een ieder zelf beoordelen, want het boek is gratis downloadbaar via de site van Movisie. Klik hier.

Wil je alleen het voorwoord lezen, dan kan je hier terecht.

Vorig jaar op zaterdag 13 november presenteerde een kleine werkgroep van bewoners op een stenen pui van het winkelcentrum Brazilië in het Oostelijk havengebied een permanente expositie met zes grote panelen over de roemruchte geschiedenis van het havengebied. Het is een redelijk veel bekeken expositie. Je ziet er regelmatig mensen even bij stil staan. Maar vanaf vandaag kan dat dus niet meer. De kade gaat op de schop en de tentoonstellingsmuur bleek uitermate geschikt om daar de opslagplaats te maken. Nu maar hopen dat het onderhoud – naar goed Amsterdams gebruik – geen jaren in beslag neemt.

Klik op de afbeelding om mijn impressie van Dowumente22 in Kassel te lezen.

Onze campagne in het Oostelijk Havengebied in Amsterdam om Buurtcentrum de Eester te kopen is gelukt. Buurtbewoners hebben ruim 400.000 euro bij elkaar gelegd om de eigen buurtruimte te kopen. https://t.co/6Kow4VkUXM

— Jos van der Lans (@josvanderlans) October 2, 2022

Amsterdammers leggen geld bij elkaar om eigen buurtruimte te kopen

Als de Amsterdamse buurtruimte De Eester dreigt te verdwijnen doordat het pand te koop wordt gezet, trekken omwonenden de portemonnee. Zij willen het pand kopen om het succes van de plek in de wijk te kunnen continueren. De buurtcoöperatie is in 2016 opgericht met als doel de kracht van de wijk te bundelen en onderling op zoek te gaan naar oplossingen voor kleine en grote problemen. Zo is er de Eestermobiel, een auto met vrijwillige chauffeur die minder mobiele buurtbewoners van A naar B brengt en er zijn meer initiatieven.

Tussen de bomen bij de C. van Eesterenlaan in Amsterdam, wappert een kleurrijke vlag. Op de vlag staat met grote letters een tekst waarmee buurtbewoners worden opgeroepen om in de buurtcoöperatie van het Oostelijk Havengebied te investeren: ’Verrijk de buurt. Investeer in De Eester.’ Verderop in de straat staat een pand met op het linkerraam een thermometer met cijfers waarmee de stand van de donaties wordt aangeduid.
Het is het initiatief van buurtcoöperatie De Eester. Toen de groep te horen kreeg dat ze het pand dat zij huren van woonstichting Lieven de Key mogelijk moeten verlaten in verband met verkoop, bedacht een aantal bewoners een plan. Door middel van obligaties, giften en leenovereenkomsten van bewoners verwachten zij voor het eind van dit jaar het pand te kunnen kopen, voor een bedrag van 450.000 euro.

Plek van samenkomst
Het plan voor een buurtcoöperatie ontstond een aantal jaar geleden vanuit de wens van Meta de Vries. Ze wilde een plek en platform ontwikkelen waar buurtbewoners samenkomen om met elkaar te werken aan initiatieven die zorgen voor meer voorzieningen en verbinding in de wijk. Ze verzamelt enthousiaste medebewoners om zich heen en samen vormen zij de buurtcoöperatie. De behoefte aan ’een huis van de buurt’ blijkt groot. Met grote regelmaat kloppen buurtbewoners bij De Eester aan. "Het vult een onmisbare functie. Het is niet alleen een broedplaats, het draagt bovendien bij aan de cohesie van de samenleving."
Volgens Meta is de plek inmiddels niet meer uit de wijk weg te denken. Vanuit de Eester ontplooien zich tal van bewonersinitiatieven. "Alles gebeurt voor en door de buurt." De initiatieven variëren van de BuurtBel waar inwoners met hulpvragen terecht kunnen tot klusdiensten, vervoer voor minder mobiele inwoners en een telefooncirkel. "Alles gebeurt uit liefde voor de wijk."
De buurt ervaart de plek als verrijkend, vertelt Meta. Dat blijkt onder andere uit de hoeveelheid donaties. Inmiddels hebben ruim 350 buurtbewoners obligaties gekocht. Bovendien is voor meer dan 200.000 euro aan leenovereenkomsten afgesloten en kwamen er voor zo’n 1.000 euro aan giften binnen. "Alles wijst erop dat we het pand dit jaar nog kunnen aankopen. Het bedrag voor de aankoop is bereikt. Er is alleen nog extra financiering voor de verbouwing nodig."

Grote hoeveelheid donaties
Het zijn niet alleen de gebruikers die De Eester een warm hart toedragen. "Gisteravond belde een oudere dame aan die graag wilde doneren. Ze was zelf nooit bij ons geweest, maar had heel veel goede verhalen over ons gehoord op de buurtborrel."
Dat mensen uit liefde voor het initiatief massaal doneren, ontroert Meta. Net als de bewoners die meer naar elkaar omkijken en elkaar ondersteunen. De komende jaren wil zij de plek nog aantrekkelijker maken en verduurzamen. Ondertussen droomt zij verder en hoopt ze dat het initiatief altijd in beweging blijft en mensen zich aan De Eester en elkaar blijven verbinden.

Tip van De Vries:

"Als je iets wilt als inwoners en je spant je ervoor in, dan is alles mogelijk. Verdiep je in een aantal initiatieven die al gerealiseerd zijn en kijk wat je daarvan kan leren. Wacht niet af, maar neem het heft in eigen hand en zorg dat je de deskundigheid uit de samenleving haalt."