Klik op de afbeelding of hier voor een pdf van het artikel.

Wat een geweldige docu van #Romana_Vrede en @DWDD over haar zoon Charlie en andere ’niet-normale’ kinderen! Een zo goed als vervangende trailer voor mijn boek "Niet-Normaal". Zo moeten we allemaal gaan kijken: @VGNbranche https://t.co/v2ZalQcXEl dank: @AstridvdKooij

— Jos van der Lans (@josvanderlans) December 14, 2019

On speaking terms

Nu we ons opmaken voor het eerste lustrum van de decentralisaties en daaruit voortgekomen ‘transformatie’ van het ‘sociale domein’ moeten we constateren dat de beloofde heruitvinding van de ‘sociaal werker’ met als kleinschalige werkorganisatie het wijk- of buurtteam niet overal even grondig uit de verf is gekomen. Om het voorzichtig uit te drukken.

Het probleem zit hem vooral in wat wel de collectieve dimensie van het sociaal werk genoemd wordt. In de sociale wijkteams zou het niet alleen moeten gaan om individuele ondersteuning, maar die zorg zou juist ook verbonden moeten worden met de context van de wijk, met lokale sociale netwerken, met welzijnsvoorzieningen en buurtinitiatieven. Vandaar ook de naam: wijkteams. Simpel gezegd: in de arena van een overzichtelijke gebied zouden sociaal-maatschappelijke professionals en opbouwwerkers elkaar moeten aanvullen en versterken. Onderzoeker Marcel Spierts die hier onlangs een mooi rapport over schreef , haalt in dit verband graag de Amerikaanse socioloog Wright-Mills aan, die een wijkteam zou definiëren als een vehikel ‘to translate private troubles into public issues’.

Dat blijkt nu gemakkelijker opgeschreven dan in de praktijk gebracht. De opbouwwerkers voelen zich nogal eens een roepende in de woestijn, en zijn in sommige steden al weer uitgetreden. De hulpverleners reageren stekelig als de kwestie aan de orde is: moeten wij dan opbouwwerkers worden!? Het is klaarblijkelijk heel moeilijk om tot elkaar te komen.

Vreemd is dat niet. We hebben een halve eeuw weinig anders gedaan dan deze vormen van sociaal werk uit elkaar trekken. Tot aan de Tweede Wereldoorlog was de maatschappelijk werker enig in zijn soort – er was eigenlijk niks anders. In de ontluikende verzorgingsstaat en onder invloed van een aantal (Marshall-hulp) studiereizen naar de Verenigde Staten kreeg het maatschappelijk werk verschillende kleuren: het social casework (individueel), het social groupwork (groepsgericht/categoraal) en de community organization (in het Nederlands vertaald als samenlevingsopbouw).

Aanvankelijk was dat nog een grote professionele – weliswaar verzuilde – familie. Maar toen de wilde jaren zestig en zeventig op gang kwamen werden het meer en meer aparte specialisaties die gevoed werden door verschillende financieringsstromen en waarvoor aparte organisaties in het leven werden geroepen. De poging om dat in een grote familiaire professionele beroepsorganisatie onder te brengen, de Nederlandse Organisatie van Welzijnswerkers, liep midden jaren tachtig uit op een totale mislukking, niet in de laatste plaats door regelrechte obstructie van de voormannen van het maatschappelijk werk, die zich liever als therapeut gefinancierd zagen (door de AWBZ) dan overgeleverd te worden aan de welzijnsgrillen van gemeenten. Dat het met zo’n geschiedenis niet meteen koek en ei is in de wijkteams behoeft dus geen verbazing.

Maar waarom zou het nu wel moeten lukken? Eigenlijk precies om de reden waarom het is ontstaan: het werken met individuen, met groepen of gemeenschappen (tegenwoordig: netwerken) is geen poging geweest om daar verschillende soorten professionals van te maken, maar is ontstaan als dimensies van een en hetzelfde vak: toen heette dat maatschappelijk werk, nu noemen we dat sociaal werk. Een woeste geschiedenis van ontzuiling, democratisering, radicalisering heeft dat vak uiteengerukt, verknipt en verkokerd, maar dat is – laten we eerlijk zijn - weinig succesvol gebleken, en met de transitie van het sociaal domein keert het sociaal werk op haar schreden terug.

De wijkteams hebben daar vooral een organisatorische basis voor geleverd. Dat blijkt niet voldoende. De zuigkracht van individuele – vaak ook nog financiële - problematiek is enorm; de acties die opbouwwerkers in huis hebben leveren daarvoor niet bepaald soelaas. Dat is precies de weinig productieve groef waar nogal wat wijkteams in terecht zijn gekomen. Ze ontberen een taal om tot elkaar te komen. In de taal die hen zou moeten verbinden spelen echter niet professionals de hoofdrol, maar betekenisvolle anderen: burgers, buurtbewoners, familieleden, mensen uit sociale netwerken. In die taal krijgen individuele problemen altijd een relationele en sociale context, in die taal gaat het om het inschakelen van hulpbronnen in de aanpak van individuele problemen en de preventie daarvan. In die taal wordt het private (en afgezonderde) domein verbonden met het publieke (gedeelde) domein, worden private problemen us ook publieke kwesties. Met zo’n taal kunnen individuele hulpverleners en collectieve opbouwwerkers on speaking terms komen.

Maar dan moet zo’n taal wel voorhanden zijn, geleerd en gesproken gaan worden. Daar heeft het tot nu toe op veel plaatsen aan ontbroken. Dat lijkt mij dus een mooie opgave voor de komende vijf jaar.


Deze bijdrage verscheen in het Tijdschrift voor sociale vraagstukken, nr. 3/2019.

‘Best wel een lekker ding’

Deze zomer haalde Volkskrant-columnist Frank Kalshoven de woede van de volkshuisvestelijke goegemeente op zijn hals door te beweren dat de verhuurdersheffing ‘best wel een lekker ding is’. De redenering van Kalshoven was van een verbluffende eenvoud. Wie rijk is, dat wil zeggen vermogend, moet belasting betalen. Of dat nu personen of ideële instellingen zijn, doet er niet toe. Dus ook woningcorporaties, die immers zeer vermogend zijn, moeten hun bijdrage leveren. Bovendien kunnen de corporaties best aan geld komen. Kalshoven: ‘Een rijke huisbaas zonder cash kan twee dingen doen: de huren verhogen of bezit verkopen. En dat is dan ook precies wat corporaties doen.’

Dat is helemaal niet erg, aldus de Volkskrant-econoom. Verkopen moet kunnen: ‘daar wordt de corporatiesector alleen maar een pietsje kleiner van. Het aantal sociale huurwoningen is al tien jaar 2,4 miljoen stuks, met minieme veranderingen.’ En huurverhogen? Dat kan ook best: ‘Sociale huren’, aldus Kalshoven, ‘ zijn erg laag in Nederland, en voor mensen met een smalle beurs is er huurtoeslag. Huurverhogingen dragen bij aan de normalisering van de Nederlandse woningmarkt.’

Kalshovens column werkte als een rode lap op een stier. Zo ongeveer elke corporatiebestuurder die niet op vakantie was, kroop in de pen om in opinieartikelen, op twitter of waar het maar kon de columnist de les te lezen. Er gaan wel vier maanden huur naar de overheid, door de verhuurdersheffing kunnen we niet bouwen, stagneert de woningmarkt, et cetera. Ik hoef de argumenten niet te herhalen, het mantra is inmiddels bekend. Wat mij echter opviel is dat de harde kern van het betoog van Frank Kalshoven nagenoeg onweersproken bleef. Zou dat komen omdat die manier van denken in corporatiekringen eigenlijk allang gemeengoed is geworden?

Laat ik een voorbeeld noemen. Ik hoor nog een Amsterdamse corporatiebestuurder een jaar of tien geleden doodleuk vertellen dat hij het eigenlijk onredelijk vond dat er in het centrum van Amsterdam huurwoningen waren waar mensen voor weinig geld op de mooiste en duurste plekken woonden. Ik vond dat destijds verbijsterend. Hoezo onredelijk? Was het nu juist niet de bedoeling van onze volkshuisvesting dat mensen met een krappe beurs op mooie plekken kunnen wonen? Waarom zou dat een voorrecht moeten zijn van de rijken?

Maar zo’n bestuurder zegt zoiets omdat hij, net als Kalshoven, huurwoningen in de eerste plaats ziet als een economisch goed, als een object dat waarde vertegenwoordigt dat te gelde gemaakt kan worden. Een lage huur op een dure plek is dus kapitaalverspilling. Die redenering transformeert huurwoningen tot particulier vermogen van een eigenaar, om het even of dat nu Prins Bernard is of een woningcorporatie.

Het is goed om te realiseren dat we juist die opvatting een eeuw lang bewust buiten de deur hebben gehouden, omdat de negentiende eeuw had bewezen tot welke duistere leefomstandigheden dat kon leiden. We zijn de volkshuisvesting in Nederland daarom gaan zien als een publiek goed, dat maatschappelijke waarde produceert en daarmee juist moet ontsnappen aan de harde wetten van de economie. Vandaar geen vennootschapsbelasting, geen vermogensheffing, geen winstdoelstelling, geen vermarkting en lage kapitaalslasten. Dat werkte fantastisch. Het leverde ons land de internationaal alom geprezen volkshuisvestingssector op, met 2,4 miljoen woningen, die inderdaad in vergelijking met de rest van Europa nog redelijke betaalbare huren hebben.

Zolang als het duurt, want sinds zo’n twintig jaar is de sector doelbewust de economie in getrokken (in verbloemde taal: verzelfstandigd) en is het grote verkwanselen begonnen. De publieke waarde is privaat kapitaalbezit geworden, ook als het van een corporatie is. Wat eigenlijk als succes gevierd moest worden (betaalbaar wonen op dure plekken, betaalbare huren in vergelijking met andere landen) werd in het nieuwe denken een bewijs van falen, van tekortschieten. We moeten ‘normaliseren’ heet het dan.

Ondernemende corporatiebestuurders gingen daarin voorop. Richting marktconforme huren? Logisch, de huursubsidie compenseert het wel. Extra huur-(Donner)-punten voor mooie locaties? Geweldig plan! Mooie woningen op dure plekken? Uitponden! Inderdaad precies, wat corporaties in Amsterdam zijn gaan doen. De prijzen van voormalige corporatiewoningen zijn daar al drie keer over de kop gegaan, met als gevolg dat het Amsterdamse centrum langzaam maar zeker in handen is gevallen van het Prins Bernard-legioen van huisjesmelkers, rijke studentenouders en expats. Dat krijg je dus als je de sociale huursector niet meer op zijn juiste maatschappelijke waarde weet te schatten. Erger: iets wat ten prooi is gevallen aan de bezitsdrang van de economie keert nooit meer in publieke handen terug. Maar het allerergste: Frank Kalshoven weet dat allemaal best.


Deze column verscheen in november in Huurpeil, nr. 4, 2019. Huurpeil is het kwartaalmagazine van de Woonbond.

Je kunt je aanmelden op de site van Movisie door op bovenstaande afbeelding te klikken.

Een boekenessay over 2 recente publicaties van oude denkers Antonio Gramsci en Carl Schmitt. Waarom zij in rechtse kringen populair zijn en uitnodigen om oude vraagstukken in een modern perspectief te doordenken. https://t.co/j80gAy4rIp

— Jos van der Lans (@josvanderlans) November 25, 2019

Vandaag is de tweede druk verschenen van niet-normaal. Ontwikkelingen en dilemma’s in de Nederlandse gehandicaptenzorg. De eerste druk was met een harde kaft, de tweede druk is een paperback. Maar aan de inhoud is niets veranderd. Goed dat het boek nu weer dus voor belangstellenden beschikbaar is. Je kunt het hier bestellen.

In NTZ, het Nederlands Tijdschrift voor de Zorg aan mensen met verstandelijke beperkingen, stond onlangs van de hand van voormalig hoofdredacteur Ruud Geus een mooie bespreking te lezen. Klik ook onderstaande afbeeldingen voor de volledige pdf daarvan.