Jos van der Lans Weblog

Tekortkomingen

Het recente Jaarboek 2018 van het Tijdschrift voor sociale vraagstukken, De verhuizing van de verzorgingsstaat, doet precies wat een Jaarboek moet doen: discussie oproepen. Want dat heeft het onderwerp - hoe gaat het met de decentralisaties? - hard nodig. Discussiepunten zijn er immers genoeg. Redden de gemeentes het eigenlijk wel met aanmerkelijk minder geld? En waarom gaat het bij de ene gemeente beter dan bij de andere? Levert die formule van wijkgericht werken met toegankelijke sociale wijkteams nu echt een efficiënte en minder bureaucratische ondersteuning op? Wat zijn slaag- en faalfactoren? Doen de niet-door de gemeente aangestuurde zorgsectoren (ggz) en financieringsregimes (zorgverzekeringswet) eigenlijk wel voldoende mee?

De auteurs van het Jaarboek zijn niet optimistisch. Zij zijn drie Grote Tekorten op het spoor gekomen: een solidariteitstekort (het groter beroep op zelfredzaamheid en naasten zet onderlinge solidariteit onder druk), een democratisch tekort (het is een verplicht opgelegde operatie tegen de wil en zeggenschap van rechtstreeks betrokken burgers en professionals), en een professioneel tekort (er is sprake van onderprofessionalisering). Het zijn zware conclusies, waarvan je je kunt afvragen of het observeren van zo’n 130 gesprekken, het interviewen van zo’n 70 professionals en 30 cliënten voldoende grond bieden om over de decentralisaties misschien dan nog wel niet code rood, maar dan toch op zijn minst code oranje af te roepen.

Wat daarbij problematisch is, is dat de onderzoekers al hun waarnemingen op een hoop vegen. Alsof de professionals in Leeuwarden, Amsterdam, Eindhoven en Zwolle volgens eenzelfde masterplan (de belofte van nabijheid) op pad zijn gestuurd. Het aardige van de decentralisaties is nu juist dat dat masterplan overal zijn bijzondere invulling heeft gekregen. Amsterdam heeft het echt anders aangepakt dan Leeuwarden; de wijkteams van WijEindhoven zijn anders samengesteld dan die in Rotterdam; de werkomstandigheden in Zwolle wijken af van die in Sittard-Geleen. Over die verschillen komen we in het Jaarboek weinig te weten, terwijl ze juist zo interessant zijn. De decentralisaties nopen dus eigenlijk tot een ander onderzoeksdesign dan het op een hoop vegen van data. In plaats van gemene delers moet je verschillen leren wegen om succes- en faalfactoren op het spoor te komen. Misschien een tip voor een volgende ronde onderzoek.

Daarom is op alle drie de tekortconclusies het nodige af te dingen. Dat geldt sowieso voor het professionele tekort, dat een beetje vreemd uit de verf komt. Aan de ene kant is het volgens de onderzoekers aan de professionals in de wijkteams te danken dat de decentralisaties niet op een nog grotere deceptie zijn uitgelopen. Zij maken er het beste van, waarbij de onderzoekers hun gedrag duiden als verzet als zij de ondersteuningsvraag van hun cliënten zo interpreteren dat er een passend aanvinkvakje voor is in de WMO-verordening. Ze leggen zich daarmee kennelijk niet neer bij het dwingend gemeentelijk kader om vooral zelfredzaamheid te pushen. Dat zou je natuurlijk ook gewoon professionaliteit kunnen noemen. Of zelfs: welbegrepen eigenbelang. De redenering die de onderzoekers volgen zou betekenen dat de handigheid van psychotherapeuten om steeds opnieuw net wat andere dbc’s te openen om de behandeling te continueren hen ook tot verzethelden maakt tegen de disciplinering van zorgverzekeraars. Tja….

Die verzetsconclusie laat zich ook moeilijk rijmen met de constatering dat er sprake zou zijn van onderprofessionalisering in sociale wijkteams. De dienstbaarheid aan de ‘huiselijke logica’ (mensen moeten meer zelf doen en dat is ook beter) ondermijnt volgens de onderzoekers de professionaliteit. Om dat tegen te gaan stellen de onderzoekers een professionaliseringsproject voor: met opleidingseisen, bijscholingsprogramma’s en een verplicht beroepsregister voor de generalisten. Dat is een klassieke reflex, die volgens mij niets helpt als niet eerst een aantal echt aanwijsbare tekorten worden opgelost, waar de onderzoekers helaas weinig over melden.

Dat is allereerst een conditioneel tekort: de hele wijkteam-operatie is vrijwel overal opgezet zonder enig zicht op de voorwaarden op basis waarvan dat tot een succes zou kunnen leiden. In de tweede plaats is er een schreeuwend mandaatstekort: professionals hebben wel de verantwoordelijkheid voor maatwerk gekregen, maar niet de bevoegdheid om daarvoor ook in te breken op bureaucratische systemen. En in de derde plaats een collectiviteitstekort: er is nauwelijks professionele energie vrijgemaakt om wijkteams echt te verbinden met de buurt om individuele problemen ook collectief te kunnen maken.

Het is gezien deze weeffouten een wonder dat er nog zoveel goed gaat. Het lijkt mij een eerste prioriteit om die tekortkomingen de komende jaren weg te werken in plaats van professionals van de juiste papieren te voorzien. Want wat heb je daaraan als je verder geen potten kunt breken.

Deze bijdrage verscheen in het Tijdschrift voor sociale vraagstukken, nr. 3/2018.