Jos van der Lans Weblog

De oorlog tegen scheefwonen

Het feit dat op zeer aantrekkelijke plaatsen in de stad mensen voor een ‘habbekrats’ in sociale huurwoningen wonen is de laatste decennia in bestuurlijke kringen tot een bron van ergernis uitgegroeid. Op die plekken wil geen mens meer weg, ook al zijn ze qua inkomen de woning al lang ontgroeid. Vooral gelegaliseerde krakers in fraai verbouwde panden waren een doorn in het oog. Zij vormden de ultieme scheefwoners.

Ik heb dat altijd een merkwaardig verwijt gevonden. Vooral de gedachte dat het kennelijk onuitstaanbaar was dat mensen met een beperkt inkomen voor een lage huur op de aantrekkelijkste delen van een stad konden wonen, verbaasde mij. Dat leek mij eerder iets om trots op te zijn. Is onze volkshuisvestingstraditie er niet juist op gericht dat ook minder daadkrachtige burgers recht hebben op een betaalbare woning, ook op aantrekkelijkste locaties? En als hun inkomen dan te groot zou zijn, waarom zou je daar dan niet iets creatiefs op kunnen verzinnen?

Inmiddels is dit sentiment in een combinatie van officiële beleidsrichtlijnen en informele corporatiemaatregelen tot officieel beleid verheven. Via aangepaste huurwaarderingssystemen, het maximaliseren van de huur van vrijkomende woningen, 6%-huurverhogingen voor mensen die te veel verdienen en het onderbrengen van deze woningen in commerciële takken van woningcorporaties zijn de huren op aantrekkelijke locaties steeds meer ‘marktconform’ geworden. De gevolgen laten zich raden: mensen die deze prijzen niet kunnen opbrengen worden systematisch verdreven uit de aantrekkelijkste locaties in de steden.

De oorlog tegen het vermaledijde scheefwonen is zo verworden tot een factor die stevig bijdraagt aan een toenemende segregatie. En niet alleen dat: gewilde woonwijken worden in dit proces steeds gemakkelijker een prooi van allerhande vastgoedbezitters (zowel particulier als in georganiseerd verband) die geen kans onbenut laten om snel geld te verdienen. Met een dagelijkse in- en exvasie van roffelende AirBnB-rolkoffers tot gevolg of huren aan expats die moeiteloos in de duizenden euro’s lopen.

Niet alleen corporaties, maar vooral ook gemeenten hebben het op dit punt laten afweten. Er zijn geen prestatieafspraken gemaakt waarin het handhaven of realiseren van betaalbare huisvesting op gewilde locaties als een sociaal nastrevenswaardig doel werd afgeschilderd (ook als dat minder geld in gemeentekas zou brengen), net zo min als er creatief werd nagedacht hoe het fenomeen van scheefwonen op een minder contraproductieve wijze te bestrijden zou zijn.

Dat het ook anders had gekund, bewees het SEV-experiment huur-op-maat zo’n tien jaar geleden. Het experiment kwam erop neer dat de huur van woningen flexibel meebewoog met het inkomen van de huurder. Het was iets minder eenvoudig dan dat ik het hier weergeef, maar het idee erachter was dat niet de woning bepaalde wat de huur zou moeten zijn, maar dat de hoogte van het inkomen daar een bepalende rol in zou moeten kunnen spelen. Was het inkomen laag, dan vertaalde dat zich in een relatief lagere huur. Was het hoog (en dreigde er scheefwonen) dan moest er ook meer betaald worden. Vergelijk het met de financiering van de zorg, die ook is gebaseerd op een voor iedereen vaste premie en een (via de belastingen) inkomensafhankelijke bijdrage.

Het experiment was succesvol. Huurders stelden het zeer op prijs, er was minder sprake van wanbetalingen, corporaties hoefden er niets op toe te leggen, en de mensen die meer moesten betalen zagen er de redelijkheid van in. Bingo, zou je zeggen. Niet dus, de resultaten kregen geen toegang tot de gewone gang van zaken in volkshuisvestingsland. De politiek meende dat het niet aan de corporaties was om aan ‘inkomenspolitiek’ te doen (alsof een voortdurend opwaartse collectieve druk van de huren geen inkomenspolitiek zou zijn), en ook de corporaties zagen de huren liever gekoppeld aan woningen dan aan mensen, omdat vastgoed nu eenmaal objectief makkelijk beheer(s)baar is dan de subjectieve wisselvalligheden van mensen.

Zo zijn we in Nederland tamelijk eensgezind de weg ingeslagen waarvan nu het besef groeit dat de oplossing wel eens erger kan zijn dan de kwaal. Tegelijk is de volkshuisvestelijke en politieke animo om het roer radicaal om te gooien gering. Gezien het belang van de kwestie – een toegankelijke, ongedeelde en diverse stad – is dat een tamelijk alarmerende conclusie. Maar ik kan er weinig anders van maken.

Deze column verscheen in september in Huurpeil, nr. 3, 2017. Huurpeil is het nieuwe kwartaalmagazine van de Woonbond.