Wensdenken

Een van de grootste problemen van de decentralisaties is dat ze een stevige impuls hebben gegeven tot een virusachtige vorm van wensdenken. Kort en goed komt dat neer op de gedachte dat we de gevolgen van de decentralisaties en de bezuinigingen kunnen trotseren als mensen minder een beroep doen op voorzieningen en meer gebruik maken van de mogelijkheden en krachten die in hun omgeving of – algemener - in de samenleving liggen opgesloten. Sociale wijkteams moeten het vehikel worden om dit voor elkaar te krijgen.
Problematisch hieraan is dat in de beleidsnota’s hier iets als vanzelfsprekend wordt voorgesteld, terwijl het in feite om een werkelijkheid gaat die nog moet worden beproefd en die bovendien niet zonder risico’s is. Dat is dus wensdenken. Zo is het naïef om op voorhand te denken dat deze aanpak goedkoper zal zijn. Uit ervaring weten we immers dat wie zorgprofessionals dichter bij mensen situeert eerder het beroep op hen zal doen vergroten. Er is dus een gerede kans dat sociale wijkteams binnen de kortste keren in hun werk dreigen om te komen, waardoor de druk op de tweede lijn eerder zal toenemen dan afnemen. Precies wat we niet willen.

Daar komt bij dat mensen zodra professionals bij hen over de vloer komen juist niet hun netwerk inschakelen. Ze bouwen een vertrouwensband op met een professional, vooral omdat ze niet afhankelijk willen zijn van hun naasten. Ze doen juist een beroep op hulp om hen te ontlasten of om aan hen te ontsnappen. In nogal wat gevallen hebben mensen bijvoorbeeld financiële problemen en daar willen en kunnen ze anderen niet mee lastig vallen. Professionals voorzien hen van een toegangsbewijs voor schuldsanering of extra bijstand, dat is iets waartoe het netwerk niet toe in staat is. Schulden worden doorgaans ook niet verholpen door een netwerkbijeenkomst.
Zo zijn er meer contra-indicaties.
Dat wil overigens in het geheel niet zeggen dat niet-professionals geen rol kunnen spelen. Integendeel, maar we moeten ons terdege realiseren dat de inzet daarvan een uiterst delicate kwestie is, waar professionals niet van nature mee uit de voeten kunnen. Bij Bureau Jeugdzorg in Amsterdam, recent ongedoopt tot Jeugdbescherming, is men er bijvoorbeeld werkenderweg achter gekomen dat het inzetten van een Eigen Kracht-conferentie, waarbij het netwerk het voortouw neemt bij het opstellen van een plan om een probleem met in een gezin aan te pakken, eigenlijk beter werkt als de probleemsituatie redelijk onder controle is. Netwerken blijken niet altijd even goed in crisisinterventie. Het conferentiemiddel is effectiever om het resultaat van een professionele interventie te verduurzamen, dan dat het – zoals aanvankelijk werd gedacht - wordt ingezet om zo’n resultaat op eigen kracht te bewerkstelligen.

Dat is nuttige ervaringskennis. Op een vergelijkbare wijze zullen sociale wijkteams in buurten moeten gaan leren hoe de inzet van vrijwilligers, coaches, maatjes, netwerken, app-groepjes, noem maar op, vorm moet krijgen. Dat is nieuw. Dat hebben de dienstdoende professionals ook niet op de Hogeschool geleerd. Daar moeten ze achter zien te komen. Maar zo’n ontwikkelingsagenda is nogal eens de ongeschreven paragraaf in de gemeentelijke plannen om sociale wijkteams te formeren. Ze worden in de wijk los gelaten, krijgen een stapel dossiers mee en moeten met elkaar er het beste van zien te maken.
Dat zou op zichzelf niet eens zo slecht zijn als ze echt de ruimte hadden om in de wijk vertrouwensrelaties op te bouwen, nieuwe verbindingen te maken en niet-professionele expertise en talenten aan te boren. Maar die ruimte is er vaak niet en de uit de oude instellingen op pad gestuurde professionals zijn er ook niet echt voor geëquipeerd om deze ruimte te claimen. Ondertussen hebben de gemeentelijke rekenmeesters vanaf 1 januari wel alvast de besparing ingeboekt.

Deze column verscheen in juni in het Tijdschrift voor sociale vraagstukken, nr. 2, 2014.

De PvdA mag dan als grote verliezer gelden van de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen, in de stadhuizen van de grote steden zijn ze bepaald nog niet uitgeschakeld. De sociaal-democraten leveren in de 39 grootste steden van het land ongeveer eenderde van de zorgwethouders. Let wel: de organisatie van de zorg wordt na de decentralisaties van 1 januari 2015 misschien wel de belangrijkste lokale portefeuille. Alleen al die portefeuille is er verantwoordleijk voor dat gemeentelijke begrotingen vanaf volgend jaar spectaculair gaan groeien. 

Het kan zijn dat de PvdA-bestuurders slim hebben onderhandeld en zich niet uit het veld hebben laten slaan.  Maar het kan natuurlijk ook zijn dat de andere partijen (die in deze grote steden de zorgportefeuille bijna gelijk verdeeld hebben) deze risicoportefeuille graag toevertrouwden aan de PvdA'ers. Onder het motto dat zij zelf het puin mogen gaan ruimen van de forse bezuinigingen die hun partijgenoot en staatssecretaris Martin van Rijn aan de decentralisatie van de zorg heeft verbonden. Al die protesterende ouderen, ontslagen zorgmedewerkers en overbelaste mantelzorgers gunt men de sociaal-democraten van harte. Veel succes. Daar branden we liever niet onze vingers aan. 

Zeven jaar geleden benaderde Chris Keulemans mij met de vraag voorzitter te worden van de stichting Cultuur aan het IJ (tegenwoordig stichting Tolhuistuin) die van het oude SHELL-terrein aan de overkant van het IJ bij het Centraal Station een culturele hotspot wilde maken, een dynamische ontmoetingsplek waar Amsterdam-Noord de rest van de stad zou kunnen ontmoeten, en andersom, een kruispunt van culturen, stijlen en smaken. Eén rondleiding door het gebouw en het park was voldoende om me over de streep te trekken. Wat een fantastische plek!!

Zeven jaar heeft Chris er vervolgens aan getrokken om deze plek van de grond te krijgen, en nu na duizend hindernissen en onvoorziene problemen gaat de plek langzaam open. Het park heeft al prachtige zomers opgeleverd, maar vanaf 1 juni komt stukje bij beetje het fraaie paviljoen erbij. De droom van 2007 is realiteit aan het worden. Maar gisteren heeft Chris Keulemans tot verrassing van velen bekend gemaakt dat hij het stokje overdraagt aan anderen om de plek definitief tot een succes te maken. De droom van 2007 heeft, zo is zijn mening,  nieuwe energie nodig.

'Dat heeft iets triests en iets heldhaftigs', schreef ik namens het bestuur als reactie op zijn verrassende vertrek. Triest omdat de founding father afscheid neemt van iets wat de buitenwereld nu  juist kan gaan ervaren. Heldhaftig omdat je als pionier het moment moet weten te vinden om iets los te laten en aan anderen over te dragen. Dat is een gave die niet iedere voortrekker is gegeven.

Zijn vertrek is gezien zijn grote verdienste en ongekend groot netwerk een enorme aderlating, reden waarom ik er in mijn weblog ook even bij stil wil staan. Maar gelukkig weten we dat er onder leiding van Touria Meliani (links op de foto) een daadkrachtig team van mensen klaar staat om aan de slag te gaan. Zij gaan, met de vele tientallen mensen die er inmiddels bij betrokken zijn, de Tolhuistuin tot dat succes maken waar we niet meer over hoeven te dromen. Omdat we het dag in dag uit kunnen meemaken.

Wil je de afscheidsbrief en de verklaring van het bestuur van de stichting Tolhuistuin helemaal lezen, klik dan op de afbeelding hieronder.

Vandaag 25 jaar geleden sloegen de Chinese leiders de studentenopstand op het Tienamen-plein neer. Dat was zes weken voordat ik naar China zou afreizen in een groepsreis die ons langs de Zijderoute van Pakistan naar Beijing zou brengen. We konden de reis niet afzeggen want onze kleine reisorganisatie (‘Koning Aap’) was daar niet tegen verzekerd. Niet gaan zou betekenen dat we naar de behoorlijke stevige reissom zouden kunnen fluiten. Daar had ik maanden voor gespaard. Dus gingen we, zij het dat ik als toenmalige columnist van het Nijmeegse universiteitsblad KU-nieuws de lezer beloofde om een bloemetje te leggen op het Plein van de Hemelse Vrede. Dat was wel het minste wat we konden doen. Hieronder opgeluisterd met foto’s, de column die ik eind augustus 1989 na thuiskomst schreef.

Beloofde bloemen

Op vrijdag 9 juni, precies vijf dagen na het bloedbad op het Plein van de Hemelse Vrede in Beijing, beloofde ik de lezers van KUnieuws dat ik hoogst persoonlijk bloemen zou gaan leggen op de plek waar wekenlang een geïmproviseerd vrijheidsbeeld het symbool was geweest van de Chinese studentenbeweging. Het was een slip of de pen, want eigenlijk had ik moeten schrijven dat een land dat op een dergelijke gruwelijke wijze met zijn jeugdige intelligentsia om gaat geen vakantie waard is. Maar goed, slappe argumenten dat ik al ruim voor de dramatische gebeurtenissen geboekt en betaald had en dat er overal wel iets niet deugt lieten in die juni-weken weinig heel van veel betere principiële argumenten. Alleen mijn geweten capituleerde nog niet volledig en een hardnekkig stemmetje bleef mij voorhouden dat ik dan toch op zijn minst die bloemen op het Plein moest gaan leggen.

Vorige week donderdag was het zover. Na enige omzwervende bewegingen dwars door China waren mijn reisgenoten en ik dan eindelijk in Beijing beland. Die donderdag moest het gebeuren, die dag moest het geweten gesust worden.

Maar dat was gemakkelijker gezegd dan gedaan. Op het Plein van de Hemelse Vrede heerste nog steeds de staat van beleg. Om de vijftig meter stonden jonge knapen van het Volksbevrijdingsleger in vol militair ornaat, compleet met geweer, te bakken in de zon. Voor voetgangers was het Plein van de Hemelse Vrede verboden terrein. Alleen fietsers werden toegelaten, met dien verstande dat afstappen onmiddellijk de soldaten in beweging bracht om de stilstaande fietser dreigend te sommeren door te fietsen. Kortom, bepaald geen gunstige situatie om rustig een bloemetje te leggen ter nagedachtenis van de studenten die op hetzelfde plein door tanks met het asfalt gelijk zijn gemaakt.

Maar belofte maakt schuld en met knikkende knieën fietste ik met drie van mijn reisgenoten gewapend met een enorme bos gladiolen (de enige bloemen die in Beijing te verkrijgen waren) naar het Plein. Schuin tegenover het enorme portret van Mao ontdekten we ineens een ontbrekende schakel in het cordon tan bewakende militairen. Waarschijnlijk was de betreffende soldaat even naar de WC. Precies op die plaats zijn we afgestapt en hebben we de bloemen met gepaste eerbied aan het hek bevestigd.

Terwijl we in een flits de slachtpartij van de vierde juni herdachten, keken we vanuit onze ooghoeken angstig naar de soldaten die vijftig meter links en vijftig meter rechts van onze kleine ceremonie de staat van beleg stonden uit te voeren. Er gebeurde niets. Wij behoorden op dat moment waarschijnlijk tot de competentie van een soldaat die op de WC zijn achterwerk stond af te vegen. Na vijf minuten verlieten wij triomfantelijk, opgelucht en ongedeerd de plek des onheils. We waren heel even de helden van ons eigen geweten geweest. De bloemen werden onmiddellijk na terugkeer van de onbekende soldaat verwijderd. In de Chinese geschiedschrijving zal verder geen melding gemaakt worden van dit incident. Maar in mijn eigen geschiedenis staat het bijgeschreven.

Onderstaande column is eind mei in Aedes Magazine, nr. 5/2014. Woningcorporaties die last hebben van pietepeuterig toezicht van het WSW mogen, zolang Aedes daar geen meldpunt voor heeft, de voorbeelden bij mij inleveren: info@josvdlans.nl.

Decentralisatieparadox

Er stond één goede zin in het regeerakkoord van Rutte II en wel deze: ‘Woningbouwcorporaties moeten weer dienstbaar worden aan het publiek belang in hun werkgebied.’ Ik vond dat te midden van al de treurigstemmende maatregelen een hoopvol voornemen. Wel een beetje vreemd, want de zin veronderstelt dat woningbouwcorporaties de afgelopen decennia niet dienstbaar zouden zijn geweest aan het publiek belang. Dat lijkt me – als we even wegblijven van de paar grote debacles – niet hard te maken. Sterker, nergens worden corporaties meer gewaardeerd dan in de stadhuizen van dit land.

De vraag is natuurlijk wie bepaalt dat ‘publieke belang in het werkgebied’ en ook hier lijkt het regeerakkoord heldere taal te spreken: ‘Corporaties komen onder directe aansturing van gemeenten.’ Maar in werkelijkheid gebeurt er iets anders. In de dagelijkse praktijk hebben de mannen en vrouwen van het WSW, die toezien op de financiële huishouding van corporaties, zich vastgebeten in een andere zin van het regeerakkoord, waarin de regering de taak van corporaties wil terugbrengen tot ‘het bouwen, verhuren en beheren van sociale huurwoningen en het daaraan ondergeschikte direct verbonden maatschappelijke vastgoed.’

Daarbij gaan ze nauwgezet te werk. Bij alles wat riekt naar leefbaarheid, bijdragen aan regionale campagnes, verhuur aan private organisaties, noem maar op, zetten ze een stempel: MAG NIET. Ook al gebeuren deze zaken op voorspraak en in samenspraak met gemeenten, ook al is het lokale publieke belang onmiskenbaar gediend, ook al is iedereen in de gemeentelijke arena van mening dat het een goede zaak is – niks mee te maken! Daarmee wordt deze paragraaf uit het regeerakkoord een typisch voorbeeld van wat bestuurskundigen de decentralisatieparadox noemen. Kortweg komt deze erop neer dat naarmate er meer verantwoordelijkheid wordt overgedragen naar het lokale niveau de landelijke controle op de uitoefening van deze taken steeds strenger wordt. Hoe meer vrijheid men lokaal krijgt, hoe verder de nationale hand reikt om iedereen in het gareel te houden. Precies het proces dat nu in corporatieland zichtbaar wordt.

Dat kan dus niet. Wat mij betreft gaat de corporatiesector vanaf nu elke miereneukerige vorm van controle aan de kaak stellen. Het motto moet zijn dat als het handelen van corporaties gelegitimeerd (en gecontroleerd) wordt door de lokale democratie dat het WSW moet ophouden om op alle slakken zout te leggen. Een Aedes Meldpunt Overbodige Bureaucratische Bemoeizucht (AMOBB) is wel het minste wat de vereniging aan haar leden verplicht is. Daar is niks obstinaats aan, integendeel zelfs. Hetzelfde regeerakkoord blaast immers hoog van de toren om de bureaucratie in dit land een halt toe te roepen. Nou, daar werken we graag aan mee.

THT is het nieuwe restaurant van de Tolhuistuin in Amsterdam dat het weekend van 1 juni eindelijk open is gegaan. Het uitzicht over het IJ is fantastisch zijn en er is plek voor meer dan 200 eters.

THT is deze zomer de nieuwe hotspot in Amsterdam Noord waar je gewoon lekker ongecompliceerd kunt eten voor een schappelijke prijs. Echt zo’n tent waar je even lekker gaat eten na het borrelen in de Tolhuistuin.

Adres: t/o CS Tolhuisweg 5, Amsterdam
Website: tht.nl