‘U doet net alsof het zoveel mensen interesseert!’ Mijn telefoongesprek met bestuurder Gerard Erents van Rochdale is ongeveer vijf minuten onderweg als hij zich deze opmerking laat ontvallen. Ik ontplof bijna, want voor mij is dat dus het toppunt van bestuurlijke arrogantie. Omdat het zijn huurders niet interesseert, hoeft hij ze ook niet te informeren.
Vijf minuten eerder heeft zijn secretaresse opgebeld met het verzoek of ik een afspraak met de heer Erents zou kunnen maken. Omdat ik kennelijk een probleem heb met een onderzoek over de commissarissen, zegt ze met een vraagteken in haar stem. Dat klopt, maar omdat ik niet meteen zie wat een gesprek daarover zou kunnen opleveren, en de secretaresse geen idee heeft waar het om gaat, hang ik twintig seconden later met de heer Erents zelf aan de lijn.

Waar gaat het over? Gerard Erents is bestuurder geworden bij woningcorporatie Rochdale in Amsterdam, nadat zijn voorganger bestuurder Hubert Mollenkamp is ontslagen vanwege ondeugdelijke vastgoedhandelingen en merkwaardig persoonlijk gedrag, waarvan het rondrijden in een Masarati misschien niet het ergste was, maar wel met meeste in het oog sprong. De kwestie speelde begin dit jaar en haalde volop de pers. Minister Van der Laan sprong er boven op, en beloofde de Kamer alles tot op de bodem uit te zoeken. De Raad van Commissarissen stapte op, er werden van rijkswege nieuwe commissarissen aangesteld en twee onderzoeken gestart, die de weg naar herstel zouden moeten openen. Een naar de vastgoedhandelingen van Rochdale en een naar het functioneren van de Raad van Commissarissen.
Dat laatste rapport werd in juni afgeleverd en naar de minister verzonden. Die maakte het niet openbaar, ondanks een verzoek van Kamerleden daarover in een overleg van 30 juni. Rochdale had hem dat rapport vertrouwelijk toegezonden, liet de minister weten, vandaar. Dat is vreemd, de minister was zo ongeveer zelf opdrachtgever en niemand had toen begrepen dat alles in vertrouwelijkheid zou worden uitgezocht. Sterker, de onderste steen moest boven, maar nu de informatie ter tafel lag was de behoefte om dat alles publiekelijk te maken ook in Den Haag totaal verdwenen.
Ik heb dat vreemd gevonden, een staaltje ouderwets-moderne regentenmentaliteit. Mijn stelling is van een kinderlijke eenvoudigheid: waar met publieke gelden fouten worden gemaakt, past publieke verantwoording, en dient het publiek geïnformeerd te worden. Dat ben je aan huurders van Rochdale verplicht: zij hebben immers bijgedragen aan de vermogenspositie van Rochdale in het vertrouwen dat daar fatsoenlijk mee zou worden omgesprongen. Er is bovendien een smet gevallen op het blazoen van de volkshuistingsector en de sector moet dan ook volop in de gelegenheid zijn om daar kennis van te nemen en lessen uit te trekken. Voor mij is dat een ABC-tje. Ik vind dat een principiële kwestie en laat dan ook geen gelegenheid voorbij gaan om over het wegduiken van Rochdale mijn gram te halen.

Dat is kennelijk via, via de nieuwe bestuurder Erents ter ore gekomen, vandaar het telefoontje. Hij legt uit dat nu eenmaal afgesproken is het rapport vertrouwelijk te houden met onderzoekers en opdrachtgevers en dat er verder niets nieuws in staat. Bij elke gelegenheid is al ruimschoots gezegd dat de Raad van Commissarissen niet goed heeft gefunctioneerd, er is een nieuwe Raad van Commissarissen. Rochdale is volop bezig om weer een nieuwe toekomst te creëren, het vertrouwen terug te winnen. Er is geen behoefte om in het verleden te grasduinen, en bovendien is met de minister afgesproken dat het rapport vertrouwelijk zou blijven.
Ik geloof onmiddellijk dat de nieuwe bestuurders al het goede met Rochdale voor ogen hebben. Maar geen van deze argumenten heb ik gehoord toen het onderzoek startte. Maar mij gaat het ook nog om wat anders, vertel ik hem. Wat vindt hij van mijn redenering dat het bij verslonzing van publieke gelden ook een publieke plicht is om je publiek te verantwoorden, niet alleen aan de minister, maar eerder nog aan de huurders en stakeholders.
En dan laat hij zich ontvallen dat huurders daar niet in geïnteresseerd zijn. En dan breekt er wat bij mij. In mijn visie hoort verantwoording – ook al is het vervelend, ook al heb je het niet meer helemaal in de hand – tot de essentie van een bestuurder in de publieke sector. Dat is dus onafhankelijk van de vraag of het mensen interesseert; het is een soort morele plicht, waarvan je alleen in heel bijzondere gevallen kunt afwijken en dan moet je de buitenstaander daar goed en zorgvuldig over informeren.
Dat doet Rochdale op geen enkele manier. Kijk op hun site en nergens vind je ook maar een vermelding van wat er gebeurd is. Vanaf het moment dat de kwestie in de openbaarheid kwam en de Raad van Commissarissen terugtrad, heerst er een goed gekoesterd stilzwijgen. Ik gun de nieuwe bewindvoerders hun rust, maar ik wil als betrokken buitenstaander weten hoe het zit en daarover graag zelf een oordeel vormen. Ik zie niet in waarom ik dat aan de heer Erents en zijn nieuwe commissarissen zou moeten overlaten.

Temeer, daar de geruchten willen dat het niet zozeer de van te voren gemaakte afspraken tot vertrouwelijkheid zijn die openbaarheid in de weg zouden staan, maar het feit dat de oude Raad van Commissarissen het betreffende rapport gewoon niet goed vindt. Het zou te veel gefocust zijn op de interne fouten en te weinig externe invloeden in het onderzoek betrekken. Dat zou best eens een goede kritiek kunnen zijn, hoewel het ook een beetje riekt naar Zwarte Pieten. Punt is natuurlijk dat de kritische goegemeente daar zelf graag een oordeel over zou willen vellen. En dat mag dus niet van de nieuwe regenten van Rochdale.

Vandaag vond in Amsterdam het door het ministerie van VWs georganiseerde congres Welzijn Nieuwe Stijl plaats. Ruim 1200 mensen vernamen van staatssecretaris Jet Bussemaker hoe zij tegen het welzijnswerk aan kijkt en hoe zij daar de komende jaren aan wil gaan trekken. Vier bakens heeft de staatssecretaris voor haar nieuwe koers:
• Welzijn nieuwe stijl is vraaggericht: Je kijkt daarbij altijd naar de vraag achter de vraag;
-Welzijn Nieuwe Stijl gaat uit van de eigen kracht van de burger en zijn omgeving;
-In Welzijn nieuwe stijl ga je als dat nodig is direct op de problemen af, in welzijn nieuwe stijl passen geen kantoorklerken of bureaucraten.
• Welzijn Nieuwe Stijl is niet vrijblijvend. Je benoemt de problemen, je definieert de oplossing en je bent resultaat gericht.
• In Welzijn Nieuwe Stijl is er vooral ruimte voor de kennis en kunde van de professional. Hij of zij is streetwise. Dus je verstaat de taal van de straat.
Wie mijn verhalen kent over ‘ErOpAf’ zal niet verbaasd zijn dat ik erg gecharmeerd was door de lijnen die Jet Bussemaker uitzette. Zij gaat de komende maanden op toernee en ik heb met haar afgesproken dat ik een dag meega. Kijken wat ze ervan terecht brengt. Klik voor de hele tekst van de staatssecretaris hier .

Belangrijk was ook dat deze dag ook de Canon Sociaal Werk werd gepresenteerd en officieel werd aangeboden aan Jet Bussemaker die de ontwikkeling van de Canon ook financieel mogelijk heeft gemaakt. Gedurende de dag werd de Canon tijdens de informatiemarkt gepresenteerd en dat was leuk om te doen. Veel te veel mensen kennen de Canon nog niet, maar reageerden wel heel erg enthoussiast. En ze beloofden allemaal de komende dagen een kijkje te nemen. We houden de bezoekcijfers (die inmiddels oplopen tot boven de 200 per dag) in de gaten.

Ik was in het Maagdenhuis in Antwerpen. Het was een zondag, halverwege september, en dit was mijn laatste kans om voor deze rubriek een stukje te schrijven. Ik had al een week uitstel bedongen omdat ik vanwege keiharde deadlines alleen maar thuis achter mijn computer zat te zweten en geen tijd had om ook maar ergens mijn neus te laten zien. Maar deze zondag zou ik in Antwerpen mijn slag slaan.

In het Maagdenhuis werd deze zondagmiddag de Vlaamse Canon Sociaal Werk gepresenteerd. Dat is interessant, omdat de Vlaamse Canon samen met de Nederlandse Canon tot stand is gekomen, maar tegelijkertijd een heel eigen karakter heeft. Het zijn echt twee verschillende werelden. Een beetje bizar is dat wel, want hemelsbreed is de afstand tussen Breda en Antwerpen te verwaarlozen, maar als het om de organisatie van het sociaal werk gaat lijken er lichtjaren van verschil op te doemen.

Ambtenaren
Om maar eens wat te noemen: de meeste welzijnswerkers in Vlaanderen zijn gewoon ambtenaar, terwijl dat in Nederland nooit het geval is geweest. Bijgevolg is de politieke betrokkenheid bij welzijn in Vlaanderen over het algemeen veel groter. Als je welzijnswethouder bent in, pak hem beet, Gent, dan ben je rechtstreeks de baas van een bataljon maatschappelijk werkers. Dat is dus geheel andere koek, dan dat je politiek opdrachtgever bent en producten inkoopt in de vorm van een x-tal trajecten schuldhulpverlening.

Als je de Vlaamse Canon bestudeert kom je er ook achter hoe dat komt. Het heeft met het federatieve karakter van België te maken. Vanaf 1980 kreeg de Vlaamse regering substantieel meer te zeggen en dat betaalde zich uit in het naar zich toe organiseren van het sociaal werk. In Nederland voltrok zich tegelijkertijd juist een proces van fragmentatie en decentralisatie. De nationale overheid wilde afstand houden en bezuinigen, legde financiële verantwoordelijkheid bij lagere overheden, die daar vooral van schokken. Waar in Vlaanderen overheidsprogramma’s werden geboren, groeide in Nederland de voorzichtigheid. Zeg maar: het post-Achteruis-tijdperk.
Het leuke van de beide Canons is dat het deze vragen oproept. Wanneer zijn deze geschiedenissen uiteen gegaan en wat betekent dat? En op deze zondagmiddag in het Antwerpse Maagdenhuis, zo’n oude regenteske voorziening uit de Gouden Eeuw waar weesmeisjes werden opgevangen, dacht ik dus mijn slag te slaan. En het was hartstikke leuk. Meer nog dan in Nederland zijn ze in Vlaanderen enthousiast over de Canon. Het Vlaamse ministerie voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin is laaiend enthousiast, de wetenschappers doen mee en de professionals spreken van een ‘godsgeschenk’. Zoveel enthousiasme heb ik in Nederland nog niet ontmoet.
Alleen: om er nu een stukje over te schrijven….nou nee. Ik kan moeilijk aankomen met: ik was in Antwerpen en het was leuk, maar verder valt er weinig over te vertellen. Dat kan gebeuren, maar diep in mij wist ik dat deze schrijfverlegenheid ook te maken had met spijt. Ik had liever over een andere bijeenkomst geschreven, maar die had ik gemist.
Wat wil het geval. Een paar weken geleden kreeg ik een uitnodiging voor een persconferentie van de commissie die onder leiding van Wolter Lemstra onderzoek had gedaan naar het disfunctioneren van neuroloog Ernst Jansen Steur in het Medisch Spectrum Twente. Iedereen weet het inmiddels: Jansen Steur is de man die jarenlang volledig de plank missloeg bij zijn diagnoses en enkele patiënten met hoofdpijnklachten meldde dat de dood hen op de hielen zat.
Ik ging dus niet – tijdgebrek. Maar had eigenlijk meteen spijt. Ik ken Wolter Lemstra een beetje, want hij was een collega van mij in de tijd dat ik Eerste-Kamerlid was. Nu heb ik weinig op met CDA’ers, omdat ze altijd pas op het laatste moment een keuze maken en dan altijd de weg van de minste weerstand kiezen. Aardige mensen, maar dan wel van het grijze risicomijdende midden. Dat geldt ook voor Lemstra, die een gloedvolle carrière van gedegen hoge ambtelijke functies en burgemeesterschappen achter de rug heeft. Maar je moet Lemstra niet op je weg treffen als er iets faliekant mis is. Dan wordt het een terriër. Daarom verwachtte ik dus wel spektakel van zijn commissie. Deze kwestie leek me nu echt iets waar Wolter zich boos om maakte.

Zwijgcomplot
En ik kreeg gelijk: Lemstra en zijn commissie waste niet zozeer Jansen Steur de oren, maar vooral de cultuur die het mogelijk maakt dat iemand jaren disfunctioneert, terwijl collega-professionals dat weten, maar niks ondernemen. Lemstra betitelt dit – tenminste als ik de Volkskrant mag geloven - als conspiracy of silence. Een prachtige omschrijving, in het Nederlands het beste te vertalen als de samenzwering van het zwijgen of nog dramatischer: het professionele zwijgcomplot. Het is de hoogste vorm institutionele verankering van professionele autonomie. De informaliteit is zo geregeld dat niemand iets over zijn collega’s zegt, zodat de collega’s ook niks over jou zeggen.
Dat komt in Nederland op grote schaal voor, tussen professionals en professionele organisaties, waarbij je het als een kenmerk moet zien dat betrokkenen deze samenzwering van het zwijgen ten stelligste ontkennen. Een voorbeeld: er zal bijvoorbeeld geen corporatie in dit land zijn vinger opsteken om collega-corporatie Rochdale te vragen waarom zij een onderzoek over het dysfunctioneren van hun Raad van Toezicht niet openbaar maken. Dat is hun zaak. Dat daardoor honderden miljoen zijn verdwenen en de sector zwaar schade lijdt, soi. Dat is ook conspiracy of silence.
De samenzwering van het zwijgen is de eerste reflex in de publieke sector; je verraadt je collega niet, je zegt niks lulligs over een andere instelling. Lemstra wil daar het mes in zetten en ik had het hem graag live zien vertellen op zijn persconferentie in Enschede. Maar ik moest het doen met een optreden van mijn oud-collega bij NOVA, waar hij voorstellen deed om het professionele zwijgcomplot te doorbreken door professionals echt te verplichten om kritische massa toe te laten in hun eigen praktijk. Dat heeft dus niks te maken met informatiesystemen, met verantwoordingsstatistieken of behandelprotocollen, dat gaat om de invoering van het professionele gesprek tussen collega. Op een georganiseerde manier, ander dan even bij de koffieautomaat. Dat is in de zorg- en welzijnsfabrieken die we in ons land hebben opgetrokken, niks minder dan een culturele revolutie. En het zou me eigenlijk niks verbazen als dat bij onze zuiderburen veel vanzelfsprekender is.
Ik ga daar de Vlaamse Canon nog eens goed op nalezen. Kunt u trouwens zelf ook doen op: www.canonsociaalwerk.eu

Klik hier voor het onderzoeksrapport van de commissie Lemstra .

[Op de foto’s bovenaan:]
Jan Steyaert, en naast hem Wim Verzelen, presenteren de Vlaamse versie van de Canon Sociaal Werk op zondag 13 september 2009 in het Maagdenhuis in Antwerpen.

De afgelopen maanden is, zoals de trouwe lezer van dit weblog inmiddels weet, hard gewerkt aan de verbetering van de Canon Sociaal Werk. Het resultaat mag er zijn, zeker nu ook de Vlaamse ‘afdeling’ van de Canon klaar is gekomen. De reacties zijn positief. Zaak is nu dat de Canon ook gebruikt gaat worden: als naslagwerk, als onderwijsmateriaal in het beroepsonderwijs. Ook in dat opzicht bereikt de redactrie goede berichten.
De Canon kan echter wel nog wat meer ‘naambekendheid’ gebruiken. Het zou daarbij helpen als ook deskundigen zich positief over de kwaliteit van de Canon uitspreken. Daartoe doet zich een mooie gelegenheid voor, nu het Historisch Nieuwsblad in januari een prijs gaat uitreiken voor de beste historische site: de geschiedenis online prijs. Daarvoor wil www.canonsociaalwerk.eu graag genomineerd worden. Hoewel het geen kwestie is van de meeste stemmen gelden (gelukkig maar), helpt het als we vaker dan alleen maar door redactieleden voorgedragen worden. Dus als u het een goede site vindt, dan kunt u de Canon aan melden bij: Geschiedenis Online Prijs

De ontwikkeling van de Canon Sociaal Werk nadert een nieuw hoogtepunt. Nadat eerder dit jaar de Nederlandse versie is gepresenteerd op 20 april in Eindhoven, is er de zomermaanden hard doorgewerkt om er nieuwe verbeteringen aan toe te voegen.
● Er is een internationaal Canon tot stand gebracht, waar de bezoeker kan kennismaken met twintig denkers die belangrijk zijn geweest voor de ontwikkeling van het sociaal werk in Nederland of Vlaanderen.
● Vervolgens zijn er inmiddels een aantal essays toegevoegd, waarin de verbanden tussen de verschillende vensters worden aangelegd.
● Er is heel hard gewerkt aan de ontwikkeling van onderwijsmateriaal, dat in het beroepsonderwijs gebruikt kan worden om het vak geschiedenis van het sociaal werk weer inhoud te geven.
● Er is een plek ontstaan waar mensen met aanvullingen kunnen komen.
● En tot slot hebben onze Vlaamse collega’s Jan Steyaert en Wim Verzelen zo ongeveer een vakantie overgeslagen om de Vlaamse Canon zowel kwantitatief als kwalittatief even omvangrijk te maken als de Nederlandse.
Al deze verbeteringe leiden er toe dat op 13 september, tijdens de Monumentendag in Vlaanderen, in het Maagdenhuismuseum in Antwerpen deze geintegreerde versie van de Canon officieel ten doop wordt gehouden. Klik voor zowel de laatste versies van de Canons als het programma op deze link of bovenstaand plaatje.