15 Miljoen mensen op dat kleine stukje aarde / die schrijf je niet de wetten voor / die laat je in hun waarde. Een paar jaar geleden murmelde iedereen dit treffende Postbank-liedje mee. Nederland is een koninkrijk van mondige burgers, die weten wat ze willen, geëmancipeerd zijn en hun leven zoveel mogelijk zelf inrichten.

Steeds duidelijker wordt echter dat deze onmiskenbare vooruitgang ook een keerzijde blijkt te hebben. Meer en meer gedragen burgers zich als consumenten, die maar een maatstaf kennen: het persoonlijke gerief. Zij zien de publieke dienstverlening - van paspoortverstrekking tot gezondheidszorg - in de eerste plaats als warenhuizen die moeten leveren wat zij vragen. Die houding is in de liberale jaren negentig door het snel om zich heen grijpende marktdenken radicaal gestimuleerd. De nadelen daarvan worden steeds zichtbaarder, vooral in de publieke sector waar instituties geconfronteerd worden met een cultuur van ongeduld, die soms zelfs overgaat in regelrechte vormen van agressie. Dat heeft het werk van politieagenten, doktoren, verpleegster en al die andere frontprofessionals in de publieke sector er niet bepaald aangenamer op gemaakt.

Kan het anders? Ja, zeggen de auteurs van dit manifest. Voorwaarde is alleen dat we ophouden te denken in termen van markten, consumenten, vraagsturing en al die andere ordeningsmodellen die in de publieke sector de laatste decennia zijn geïntroduceerd. We moeten de andere kant opkijken en publieke voorzieningen zien als praktijken waar democratische verhoudingen tot stand gebracht worden, waar burgers niet met de voeten stemmen, maar met hun mond de dialoog aangaan.

Mondige burgers moeten zich actief kunnen bemoeien met het onderwijs, het welzijnswerk, de polite- en veiligheidszorg, de gezondheidszorg en andere publieke voorzieningen. Niet onder het motto 'wij vragen, zij draaien', maar in de vorm van een democratisch gesprek. De politiek staat in dat opzicht voor een fundamentele keuze. Of zij gaat verder met het gooien van olie op het vuur van het maatschappelijke ongeduld, of zij gooit het roer om en kiest voor een programma van radicale democratisering op alle niveaus van de samenleving.

In deze 'Agenda voor een democratische cultuur' kiezen zes prominente GroenLinksers nadrukkelijk voor het laatste. Zij kritiseren de hegemonie van de markt en schetsen de richting van mogelijke alternatieven. Daarmee pogen zij een aanzet te geven voor een wezenlijk andere bestuurlijk-institutionele cultuur, die mensen verleidt zich tot elkaar te verhouden, die mensen uitnodigt om verantwoordelijkheid te nemen en die afscheid neemt van het consumptieve marktdenken.