Op 2 november 2018 bestaat Woonstichting De Key 150 jaar. Daarmee is deze Amsterdamse corporatie één van de oudste woningcorporaties van het land. Ze begon onder de naam Bouwmaatschappij tot Verkrijging van Eigen Woningen in 1868 als zelforganisatie van arbeiders. Op een spectaculaire oprichtingsvergadering besloten zij wekelijks een dubbeltje te sparen om daarmee kapitaal bijeen te brengen die de vereniging in staat moest stellen om woningen te bouwen die uiteindelijk eigendom van de arbeiders zelf zouden worden. Een prachtig plan dat al snel op de meedogenloze wetten van de realiteit stoot, waarna de Bouwmaatschappij aan een lange en eigenwijze geschiedenis begon, die tot op de dag van vandaag voortduurt. De Key heeft mij gevraagd om deze geschiedenis te boek te stellen. Dat boek verschijnt in het najaar in druk, maar iedereen die geïnteresseerd is in deze bijzondere geschiedenis kan de hoofdstukken al lezen. Klik op de afbeelding hierboven of hier om de eerste vijf hoofdstukken (tot 1970) te lezen en/of te downloaden.

Klik op de afbeelding of hier om de volledige tekst te lezen.

AVG: disproportioneel en contraproductief

De Algemene Verordening Gegevensbescherming, inmiddels algemeen bekend als de AVG, is een gruwel, leuker kan ik het echt niet maken. Niet alleen omdat elke burger die over een e-mailadres beschikt er mee doodgegooid wordt, maar vooral omdat het een voorbeeld is van disproportionele, onuitvoerbare en contraproductieve wetgeving.
Omdat er een aantal specifieke problemen bestaan van grote commerciële krachten die ongevraagd persoonsgegevens exploiteren, stellen we een verordening op waar iedereen aan moet voldoen. Dus ook al die instanties en personen die nooit en te nimmer voor een probleem hebben gezorgd en die met de bestaande wetgeving prima uit de voeten kunnen. Was de speeltuinvereniging bezig met het exploiteren van haar ledenbestand? De basisschool? De zzp’er die zijn klanten van een nieuwsbrief voorziet? Natuurlijk niet. Maar allemaal worden ze gedwongen om een privacybeleid vast te stellen, dat kenbaar te maken en in een modus-van-toestemming-vragen te gaan staan. Dat is buiten proporties.
De AVG is bovendien onuitvoerbaar. Het is het dreigen met een boeman die zijn onbegonnen werk met hoge boetes moet zien te legitimeren. We leven immers in een netwerksamenleving die gedreven wordt door technologieën wier kracht het nu juist is om mensen permanent met elkaar te verbinden. Of het nu likes zijn, opgeslagen telefoonnummers, cookies, mails, ons bestaan is meer en meer getekend door het feit dat onze persoonsgegevens als stofdeeltjes door het digitale heelal zwerven.
Ja, zegt de Europese wetgever, maar daar willen we juist paal en perk aan stellen door burgers het recht op verwijdering te geven. Nog even afgezien van het feit dat je dit recht veel eenvoudiger kunt regelen, is het ook een illusie. We zijn al zover gedigitaliseerd dat het idee dat je daar als persoon een streep door zou kunnen trekken een naieve voorstelling is, gebaseerd op het achterhaalde idee van papieren dossiers die je in een papierversnipperaar kunt stoppen. Oké, je kunt je uit de digitale dossiers laten verwijderen van de speeltuinvereniging, de hockeyclub. Maar is dat de bedoeling? Je hoeft maar een blik te werpen op de ultra gewiekste privacyformulieren die je als Facebooker, Twitter-account-houder of WhatsApp-gebruiker geacht wordt in te vullen om te begrijpen dat deze bedrijven allang door de mazen van het AVG-net zijn ontsnapt.
Maar het meest dramatische is dat we met de AVG jaren worden teruggeworpen als het gaat om samenwerking tussen professionals in de publieke sector. Om die samenwerking mogelijk te maken zijn we onder meer gaan decentraliseren om op de werkvloern van buurten en wijken de verkokering te doorbreken. We wilden een einde maken aan de schier eindeloze opdeling van het menselijke bestaan in door specialisten beheerde levensdomeinen waarvoor aparte loketten zijn ingericht (voor schulden, inkomen, werk, opvoeding, geestelijke gezondheid, et cetera). Daar wilden we vanaf, hetgeen tot vervelens toe geïllustreerd werd door verhalen over multiprobleem gezinnen waar 22 hulpverleners over de vloer kwamen. En al die professionals deden hun stinkende best, maar van kennis delen, informatie uitwisselen en vlot samenwerken kwam weinig terecht. De belangrijkste reden: mag niet vanwege ‘de’ privacy.

Inmiddels weten we dat dit argument vooral in de jeugdzorg aanzienlijk meer ernstige ongelukken, soms met dodelijke afloop, heeft opgeleverd dan rechtszaken waarin mensen juridisch verhaal probeerden te halen over de schending van hun privacy. Precies om die reden evalueerde de professionele praktijk in bijvoorbeeld wijkteams naar een ruimere, maar nog steeds wettelijke omgang met privacy, waarin bijvoorbeeld de veiligheid van kinderen of het voorkomen van oplopende schulden een belangrijker gewicht in de schaal legde dan het angstvallig naleven van vaak zelf veronderstelde privacyregels. Meer en meer werd privacy een situatie-gerelateerd begrip.
Deze nog lang niet voltooide omslag heeft heel veel moeite gekost omdat professionals als het om privacybescherming gaat vaak roomser zijn dan de paus. Zij zien het delen van persoonlijke informatie als een schending van hun professionele ethiek. Dat de wetgeving veel meer ruimte biedt dan dat zij veronderstellen wilden ze daarom vaak niet eens horen. Die houding krijgt nu dankzij de AVG weer volop de wind in de zeilen. Daar zorgt de dreiging met grote boetes wel voor. Dat zal vooral managers bewegen om hun professionele troepen te instrueren om toch vooral geen risico te lopen. Er hoeft straks maar een keer een boete te worden uitgeschreven en heel hulpvelreningsland schiet in de kramp.
Sterker, de AVG zal in dat opzicht als een uitnodiging fungeren voor bijvoorbeeld ouders die met hun kinderen in het onderwijs gaan shoppen wetend dat hun dossier toch niet zal worden doorgegeven. De AVG beschermt dus niet alleen persoonsgegevens, maar op deze manier ook bureaucratische praktijken, professionele angstvalligheid, institutionele risicomijding, shoppende cliënten, stronteigenwijze ouders, verwarde patiënten, meedogenloze incassobureaus, eigenlijk al die praktijken waar we nu juist van af wilden.
Misschien moeten we het in Europa daar ook eens over hebben.

Deze bijdrage verscheen op 2 juni 2018 op de site socialevraagstukken.nl.

Vanaf 2017 schrijf ik een column voor Huurpeil, het kwartaaltijdschrift van de Woonbond. Hieronder de tweede aflevering van dit jaar.

SEV 2.0

Veertien jaar geleden, in 2004, verscheen er een fascinerend boek met als titel Why is construction so backward?, oftewel in goed Nederlands: Waarom is de bouwwereld zo achterlijk? Het boek ging over het Verenigd Koninkrijk, maar een vergelijkbaar verhaal was toen makkelijk over Nederland te schrijven. De stelling van de auteurs, James Woodhuysen en Ian Abley, was dat de bouwwereld in de negentiende eeuw was blijven steken. Het is een bedrijfstak met een enorme politieke en maatschappelijke betekenis, maar met een buitengewoon gering innovatief vermogen.
Het is een wereld op zich, waar partijen elkaar van haver tot gort kennen, waar nieuwe spelers nauwelijks een kans maken om toe te treden, waar men elkaar (corporaties, projectontwikkelaars, overheden) volgens rituele formules verwijten maakt, om vervolgens de volgende dag gewoon met elkaar aan tafel (en de borrel) te gaan. Er is altijd krapte op de markt, er is altijd vraag naar woonruimte. Die schaarste grondvest het makkelijkste verdienmodel: veel van hetzelfde bouwen, bouwen, bouwen. Daardoor zijn initiatieven op het terrein van duurzaam bouwen, goedkoop bouwen, simpel bouwen, nieuwe beheersvormen, spannende tussenvormen tussen kopen en huren gedoemd marginaal te blijven. Te ingewikkeld, te veel gedoe, te kleine winstmarges en te grote risico’s.
Sinds 2004 is het niet veel beter op geworden. Klagen is nog steeds het opvallendste kenmerk van het backward-karakter van de bouwwereld. Laat ons bouwen, zit ons niet in de weg. Ondertussen wordt er nauwelijks nagedacht over een intelligent regelsysteem om de oververhitting van de woningmarkt in aantrekkelijke steden tegen te gaan. Iedereen vindt dat er voor de middeninkomens gebouwd moet worden, maar waar particuliere partijen het doen wordt de huur tot het uiterste opgedreven, waarbij winstbejag belangrijker is dan toegankelijkheid. De corporaties mogen het niet meer, zeggen ze.
Ondertussen moeten interessante initiatieven, zoals bijvoorbeeld het vorig jaar opgerichte Rotterdams Woongenootschap, vechten tegen de bierkaai. Deze wooncoöperatie heeft slimme plannen om 100 tot 200 betaalbare huurappartementen voor middengroepen, in of rond het centrum van Rotterdam te bouwen. Ze kan die in coöperatief huurdersverband realiseren voor kostprijshuren tussen 800 en 1150 euro, tot 30 procent onder de markthuur voor vergelijkbare woningen. Interessant voor de plaatselijke knuffelprijs, maar van de partijen die het echt voor het zeggen hebben krijgen ze spontaan niet de handen op elkaar. De initiatiefnemers hebben grond en geleend geld nodig, maar de toegang daartoe is vooral voorbehouden aan partijen die al de dienst uitmaken. Er wordt van dit soort alternatieven zoveel uithoudingsvermogen gevraagd dat navolgers bij voorbaat gedemotiveerd raken. Gelukkig zijn deze Rotterdammers van de afdeling geen-woorden-maar-daden en zijn ze er na lang en slim touwtrekken in geslaagd om van de gemeente een terrein toegewezen te krijgen waar zij in coöperatieve vorm 50 woningen mogen bouwen. Zij verdienen volhoudersprijs van dit jaar. En navolging.

Dat het allemaal zo moeizaam gaat is een vorm van intellectuele schraalheid van de volkshuisvesting in Nederland, ik kan het niet anders noemen. In 1982 leek het erop dat het even anders zou worden. Toen stelde de regering de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting in. En inderdaad, de SEV heeft veel aardige experimenten uitgevoerd rondom bijvoorbeeld wooncoöperaties en samenwerking tussen corporaties en bewoners in het beheer en kopen van huizen (Maatschappelijk Gebonden Eigendom) en de buurtbudgetten (Verenigingen van Wijkeigenaren). Er gebeurde niet altijd veel mee, maar er was in ieder geval een instantie die buiten de gebaande paden dacht en creatieve denkers van intellectuele zuurstof voorzag. Daar moet het toch mee beginnen.
Helaas, in de grote volkshuisvestingsschoonmaak in het post-Vestia tijdperk werd de SEV in 2012 ondergebracht in Platform31, waarna de innovatieagenda verdampte in de opdrachtenportefeuille van het nieuwe kennisinstituut. Sindsdien is de verbeelding stilgevallen. Niet dat er niets gebeurt, maar de afstand tot beleid is groter dan ooit. Zonder nieuwe ideeën en klinkklare voorbeelden valt ook de politiek dood. Daar kennen ze inmiddels ook maar een mantra: bouwen, bouwen, bouwen, alsof er niet iets meer, iets spannenders, iets oorspronkelijkers te verzinnen valt. Lieve Heer, schenk ons daarom een SEV 2.0.
In godsnaam!

NASCHRIFT: Op mijn tirade in het vorige nummer van Huurpeil over de onverschilligheid waarmee corporaties omgaan met huurders die vijftig jaar trouw huur hebben betaald, reageerde woningcorporatie Destion uit Gennep. Ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan boden zij voor elk jaar dat huurders bij de corporatie huurden 0,1 procent structurele huurkorting aan. Maar liefst 164 trouwe huurders ontvingen daardoor een huurkorting van 5 procent of meer. Hulde! Kan dit initiatief tot wet verheven worden?

Deze column verscheen in maart in het Huurpeil, nr. 2, 2018. Huurpeil is het kwartaalmagazine van de Woonbond.

20% van de aanbestedingen wordt gemanipuleerd, aldus Jan Telgen, hoogleraar Inkoop publieke sector, bij zijn afscheid in Twente. Aanbestedingen voor Wmo en de jeugdzorg zijn helemaal niet verplicht. Stop met die tombola!! https://t.co/VUEUdMIPtR

— Jos van der Lans (@josvanderlans) 2 juni 2018

Vandaag op de site van socialevraagstukken.nl een effect van de invoering van de AVG die merkwaardigerwijs in de discussie tot nu toe nauwelijks belicht is, maar die ronduit dramatische gevolgen kan hebben. Klik op de afbeelding hierboven of hier om het hele verhaal te lezen.