Was afgelopen maandag even vergeten deze hele rake en fraaie typering van de ’trouwe talkshowhabitués’ met u te delen. Hij is van @FrankHeinen in zijn column in de @volkskrant. Bij deze alsnog: pic.twitter.com/xs0skjHvAm

— Jos van der Lans (@josvanderlans) April 22, 2020

Op pagina 76 van de uitgeschreven versie van de Participatielezing 2020, De maktwerking voorbij. Samenlevingsopbouw in de 21e eeuw verwijs ik de lezer voor de verantwoording van de aangehaalde bronnen en de gebruikte literatuur naar deze website. Ik was daar in de dagen voor de lezing ook al aan begonnen, maar had het in de voorbereiding niet helemaal af gekregen. Na de lezing ben ik direct een weekje op vakantie gegaan (naar Noord-Italië, net een paar weken voor dat het coronavirus daar aan zijn Europese opmars begon) en daarna compleet vergeten het document af te maken. Kannelijk heeft tot nu toe ook niemand dat echt gemist. Totdat ik vrijdag een mailtje kreeg van Sjoek de Vries, regio-ambassadeur Ondersteuningsteam Zorg voor de Jeugd Zeeland (VNG) en bezig met zijn tweede master. Hij meldde heel beleefd dat hij de vertantwoording tevergeefs heeft gezocht op mijn website. Of hij niet goed had gekeken? Oei, dacht ik, is me helemaal ontschoten. Daarom vandaag maar meteen in orde gemaakt en een uitgebreide veranwoording online gebracht, te vinden in het boekenoverzicht bij De marktwerking voorbij of rechtstreeks via deze link. Excuus voor iedereen die er tevergeefs naar heeft gezocht en met dank aan Sjoek de Vries.

:

Als vervolg op de actie #huurverlof, die ik in de tweede week van de lockdown op verschillende sociale media voerde en waar woningcorporaties voorzichting op reageerden (dwz: met betalingsregelingen oftewel: schulden-op-termijn), publiceerde ik vrijdag op socialevraagstukken.nl een pleidooi voor solidariteitsfondsen binnen corporaties, zodat ze ook daadwerkelijk solidarteit kunen organiseren en bovendien iets limmer omgaan met het feit dat ze jaarlijks 1 à 2 procent van hun huurinkomsten moeten missen omdat huurders hun verplichtingen niet na kunnen komen, en dan zwijg ik nog maar over de incassokosten waar ze hun onvermogenden huurders opzadelen en die het alleen maar erger maken. Laten we de coronacrisis aangijpen om die spiraal structureel te doorbreken. Klik op de afbeelding hierboven of hier om de bijdrage te downloaden.

CAMPAGNE #HUURVERLOF VERVOLG | Waarom woningcorporaties zo weinig echte solidariteit (=betalingsregelingen) met hun huurders kunnen opbrengen en hoe dat te veranderen! En waarom ze dat aan hun historie verplicht zijn! EEN OPROEP! @aedesnet @socialevraagst https://t.co/6uExk5wmyz

— Jos van der Lans (@josvanderlans) April 17, 2020

Opmerkelijk: mijn Participatielezing2020-essay, ’De marktwerking voorbij. Samenlevingsopbouw in de 20e eeuw’ blijkt nu ook nog eens een prima handleiding om straks in het #postcoronatijdperk de maatschappelijke draad weer op te pakken. Vanaf nu gratis: https://t.co/aZE86aLOXH

— Jos van der Lans (@josvanderlans) April 7, 2020

Ontwaken uit de neoliberale droom

Eind maart verschijnt bij uitgeverij Prometeus van de hand van de filosoof Gabriël van de Brink het boek Ruw ontwaken uit een neoliberale droom en de eigenheid van het Europese continent. Het is een monumentale studie over hoe Nederland de afgelopen decennia ten prooi is gevallen aan de oprukkende ideologie van competitie, van consumentisme, van bedrijfsmatig ordenen en redeneren, van individuele zelfredzaamheid. Van den Brink’s studie laat zien wat de droom heeft bewerkstelligd, maar vooral ook welke waarden het heeft vernietigd en hoe het ongenoegen ertegen (denk aan de gele hesjes) steeds nadrukkelijker de kop opsteekt. En hij wijst de weg naar een nieuwe orde: een wereld waarin samenwerking en coöperatie het wint van competitie en wedijver; een wereld waarin Europese waarden van solidariteit en zorgzaamheid de Angelsaksische waarde van succes en onverschilligheid zullen verdrijven.

Van den Brink is allang niet meer de enige die het neoliberale tijdperk het graf in prijst. SCP-directeur Kim Putters, die Van den Brinks boek van een voorwoord voorzag, zegt in wat diplomatieke bewoordingen al jaren hetzelfde. Herman Tjeenk Willink, decennialang vice-voorzitter van de Raad van State, sprak in zijn pamflet Groter denken, kleiner doen zelfs over betonrot die het bedrijfsmatig denken in onze rechtsorde en publieke sector heeft veroorzaakt, met een indringende oproep aan de politiek om het tij te keren voor het gebouw definitief instort. Zelfs VWS-minister De Jonge laat bij herhaling weten dat de marktwerking te ver is doorgeschoten. Zelf heb ik mijn recente Participatielezing 2020 De marktwerking voorbij – samenlevingsopbouw in de 21e eeuw gepoogd het mijne aan de begrafenisstemming bij te dragen.

De vraag is echter: hoe verder? Natuurlijk is het zinvol, zoals Van den Brink doet, om andere waarden en tradities naar voren te schuiven die we een prominente plaats moeten geven. Dat is zeker belangrijk, maar het blijft toch tamelijk abstract. Ik zou daarom vooral ook een andere weg willen bewandelen. Namelijk het aandringen op het opruimen van de bestuurlijke mislukkingen die het neoliberale tijdperk hebben bewerkstelligd. Daar valt ook een heel boek mee te vullen. Maar het eerste wat in dit nationale programma van herstelwerk moet gebeuren is het terugdraaien van het opheffen van de sociale werkvoorziening, zeg maar: de oude sociale werkplaatsen. Dat is echt een schandvlek.

Sinds 1 januari 2015 bestaat de sociale werkvoorziening in een sterfhuisconstructie, oude werknemers mogen blijven, nieuwe worden niet meer toegelaten en moeten op de normale arbeidsmarkt of in nieuwe beschutte werk hun plek zien te vinden. In dit beleid is het idee van normaliseren (je moet mensen met een beperking niet apart zetten) samengegaan met het neoliberale rendementsdenken (zo’n apart instituut is duur en gesubsidieerde arbeid verstoort de markt) met als uitkomst het wensbeeld dat een groep van honderdduizend mensen met looncompensatie, aanpassingssubsidies en jobcoaches wel een weg zou vinden naar een gewone arbeidsplaats. Beter voor de mensen, goedkoper voor de samenleving.

Niet dus. In feite haalde het besluit om de sociale werkvoorziening af te bouwen een streep door de bereidheid van de samenleving om plekken in te richten waar mensen zich juist niet hoefden aan te passen aan de jachtige wereld van arbeidsorganisaties, waar ze in hun eigen tempo zich nuttig konden maken, waar ze mensen troffen die op dezelfde manier in het leven stonden, waar ze op hun eigen manier van waarde konden zijn. Normaal werk en zelfstandigheid (met ondersteuning) stonden in het neoliberale frame voor zulke vanzelfsprekende superieure waarden dat elk bezwaar vanuit de gelederen van de sociale werkvoorziening (bestuurders, begeleiders en mensen die er werkten) als behoudzuchtig en paternalistisch werd afgedaan. Maar in de werkelijkheid stuurden we honderdduizenden mensen het bos in, voelde het gros van de werkgevers zich totaal niet geroepen om arbeidsplekken te creëren voor mensen met een beperking, was de arbeidsbemiddeling van UWV en gemeenten totaal niet toegerust om deze normalisatie daadwerkelijk te begeleiden. We lieten een grote groep geïndividualiseerde arbeidsgehandicapten simpelweg aan hun lot over. Let wel: het gaat hier om de meest kwetsbare groep burgers, die niet in staat is om met tractoren naar het Malieveld te rijden.

Als we het neoliberale tijdperk echt achter ons willen laten zullen we op zo snel mogelijk het lef moeten tonen om op onze schreden terug te keren. We moeten weer warmte en veiligheid durven te creëren voor mensen die buiten de boot vallen, in plaats van dat we ze voortdurend beoordelen op hun afstand tot de echte arbeidsmarkt en daarvoor de compensatie berekenen. We hebben weer ouderwets mededogen en solidariteit nodig, in plaats van al maar calculerende zakjapanners. Dat is de droom waaruit we ruw moeten ontwaken. De partij die deze mentaliteit in haar verkiezingsprogramma, die momenteel volop in de maak zijn, laat spreken, mag op mijn stem rekenen.


Deze bijdrage verscheen in het Tijdschrift voor sociale vraagstukken, nr. 1/2020.

Het boek Canon speciaal & passend onderwijs Almere brengt de geschiedenis in beeld van de laatste vijftig jaar van het speciaal onderwijs. In vijf ‘vensters’ worden de belangrijkste landelijke gebeurtenissen in beeld gebracht, steeds geflankeerd door ‘vensters’ die de ontwikkelingen in Almere beschrijven.

Onderwijsexperiment
Die opzet laat niet alleen de wisselwerking zien tussen het nationale beleid en de lokale uitwerking in Almere, maar ook hoe weerbarstig het is om in de onderwijspraktijk het ideaal van inclusie te realiseren. Almere is daarbij interessant omdat de jonge stad midden jaren negentig tot proeftuin werd uitgeroepen om kinderen met een beperking zo veel als verantwoord was in het regulier onderwijs op te vangen. De driehonderd kinderen die toen in busjes over de brug naar speciaal onderwijsscholen in het oude land werden gebracht, zouden in het experiment Gewoon Anders een plek moeten krijgen in het reguliere onderwijs. Aanvankelijk lukte dat heel goed, maar uiteindelijk zijn de aparte scholen voor speciaal onderwijs ook in Almere tot ontwikkeling gekomen, ondanks het Haagse streven om dat te voorkomen. In 2010 is daarvoor de Stichting Almere Speciaal, afgekort als SAS, ontstaan, waaronder de scholen De Bongerd, Olivijn en Aventurijn ressorteren. Deze speciale Canon-uitgave luistert het tienjarig bestaan van de SAS op.

Prangend vraagstuk
Het boek (55 pagina’s, kleurrijk geïllustreerd) biedt een leerzaam inkijkje in de recente geschiedenis van het speciaal onderwijs in Nederland. Hoezeer het nationale beleid er ook op aanstuurde, hoe energiek er in het Almeerse experiment ook aan is gewerkt, het blijft een indringende opgave om alle kinderen die plek en aandacht te geven waarmee ze het beste geholpen zijn. Wat deze geschiedenis indringend laat zien is dat zorg voor achterblijvende leerlingen in elk klaslokaal voor iedere leerkracht een prangend vraagstuk is. Hoe geef ik een leerling de aandacht die het verdient? Wat is de plek waar hij/zij zich het beste thuis voelt? Hoe doe ik dat in een overvolle klas? Hoe kan het beleid daarbij behulpzaam zijn? Wie kan mij daarin ondersteunen? Hoe speelt de thuissituatie hierin een rol? Kan ik het aan? Wat vinden de ouders?

Op deze vragen steeds een zo goed mogelijk antwoord vinden, in het belang van het kind, in overleg met de ouders en passend bij wat een school wel of niet kan bieden, dat is waar het in het passend onderwijs om gaat. Dat is puzzelen, zoeken, met elkaar overleggen, nadenken om dat maatwerk tot stand te brengen waardoor – zoals het Almeerse motto luidt - alle kinderen in Almere succesvol op school zijn. Dat is iedere keer weer een opgave. Dat was zo in het verleden, zo blijkt uit deze Canon, maar vooral ook in de toekomst.

Bestellen

Rechtstreeks bestellen door € 15,00 over te maken op IBAN: NL25 TRIO 0254 4461 08, ten name van Vereniging Canon Sociaal Werk, Amsterdam onder vermelding van naam, adres en ‘Canon Almere’.

Per email: info@canonsociaalwerk.eu.
Bij afname meerdere exemplaren is korting mogelijk.

De opbrengst van de losse verkoop gaat naar
Stichting Alkind.

* * *

Woningcorporaties en huurdersorganisaties moeten zich opnieuw uitvinden

Er is alle reden om aan te nemen dat we een post-neoliberale tijd betreden. Het bedrijfseconomisch denken en het gedachtegoed van het New Public Management zijn hun overtuigingskracht kwijt aan het raken. Het hele project, dat ergens in de jaren tachtig van de vorige eeuw uit de startblokken kwam, lijkt aan het einde van zijn Latijn. We zijn toe aan een andere manier van denken, ordenen en sturen in het publieke domein.

Dat zal overigens nog een hele toer worden. De gevolgen van het neoliberale denken zijn zo diep verankerd dat we ons er eigenlijk niet van bewust zijn. Eén van de axioma’s was bijvoorbeeld dat als je sterke publieke marktpartijen maakt in bijvoorbeeld de zorg of in de volkshuisvesting dat je daar sterke tegenkrachten tegenover moet zetten. Consumentenorganisaties bijvoorbeeld die een rem zetten op de winstmaximalisatie en ervoor zorgen dat de nieuwe publieke ondernemers niet het maatschappelijke spoor bijster zouden raken. Daarom werd er toen de Zorgverzekeringswet werd aangenomen meteen flink wat geld gereserveerd voor sterke patiënten/cliëntenorganisaties als tegenmacht van de zorgverzekeraars en zorgaanbieders. En eerder, toen de woningcorporaties in 1995 verzelfstandigden en allemaal stichtingen werden, was het logisch dat zij bij wet verplicht werden te overleggen met onafhankelijke huurdersorganisaties, waarvoor zij ook de financiële middelen ter beschikking moesten stellen.

Inmiddels zijn we een kwart eeuw verder en kunnen we moeilijk om de conclusie heen dat deze ‘tegenmachten’ niet erg succesvol zijn geweest. Eigenlijk was het een vreemde opsplitsing, want waarom zouden woningcorporaties niet zelf als een immanente waarde de belangen van huurders kunnen behartigen? Daar waren ze immers uit voortgekomen. Het zat in hun DNA. De oude verenigingen smeten bepaald niet met geld en hun ledenraden waakten erover dat er geen gekke dingen gebeurden.

In de nieuwe situatie werd dat belang ineens buiten de organisatie geplaatst bij huurdersorganisaties, alsof het een externe kwestie was. Het interne bedrijfseconomische belang was het maximaliseren van de opbrengsten; de Huurdersorganisatie was als externe waakhond een hobbel die genomen moest worden. De corporaties spraken ook niet meer over bewoners of huurders, maar over ‘klanten’. En dat doen ze eigenlijk nog steeds: je hoeft maar een willekeurige website van een corporatie aan te klikken of je wordt ondergedompeld in een klantvriendelijk menu: ik zoek een woning, ik wil een reparatie melden, et cetera. Over de geschiedenis van de corporatie, haar maatschappelijke betekenis, zijn visie over betaalbaar wonen of ongelijkheid op de woningmarkt tref je nauwelijks iets aan. Zelfs over Huurdersorganisaties is met moeite iets te vinden, want die zijn immers onafhankelijk.

Die trend heeft een pervers effect gehad. De verantwoordelijkheid voor het gemeenschappelijke, het collectieve, het onderlinge is langzaam maar zeker uit het professionele corporatiebewustzijn verdreven. De Woningwetwijziging van 2015 is met haar inperking van sociale doelstellingen en beknotting van leefbaarheidsambities wat dat betreft een afronding van een langdurig proces om van woningcorporaties vooral klantenorganisaties voor individuen met een beperkte beurs te maken, die ver weg blijven van zoiets ouderwets als gemeenschapsvorming en samenlevingsopbouw. Dat is inmiddels zelfs verboden terrein geworden.

Huurdersorganisaties hebben deze trend niet kunnen keren. Ze waren weliswaar onafhankelijk, maar in feite totaal afhankelijk van hun moederorganisatie. In alle uitwassen die de corporatiesector heeft getroffen speelden ze hoegenaamd geen rol. Over de grote kapitaalinvesteringen en beslissingen hadden ze niks te zeggen, wat resteerde was een soort instemmingscollege dat regelmatig met bestuurders aan tafel zat, maar zelden potten kon breken. Dynamisch is het nooit geweest, het gezelschap bestuurders van huurdersorganisaties vergrijst inmiddels in rap tempo. Naar schatting van 7 van de 10 actieve bestuurders is man en ouder dan 65. Van jonge aanwas is nauwelijks sprake.

Het is, kortom, een doodlopende weg, ooit ingeslagen vanuit een gedachtegoed waar we nu de wrange vruchten van plukken. De weg voorwaarts is dat corporaties afscheid nemen van het definiëren van hun huurders als klant, als consument van woondiensten. Daarvoor in de plaats moet een overtuiging komen dat er gewerkt wordt voor bewoners, die met elkaar een zo aangenaam mogelijk woonklimaat creëren en door corporaties uitgedaagd en gefaciliteerd worden om daar daadwerkelijk verantwoordelijkheid voor te nemen. Dat is een heel andere , maar onontkoombaar om zoiets als huurdersbetrokkenheid nieuw leven in te blazen. Dat vraagt een stevige heroriëntatie, maar er is geen andere weg. Nu de marktwerking voorbij is, zullen woningcorporaties en huurdersorganisaties zich opnieuw moeten uitvinden.




Deze column verscheen in maart in Huurpeil, nr. 1, 2020. Huurpeil is het kwartaalmagazine van de Woonbond.