Waar of niet waar? Werkelijkheid of schijn? Waarheid of leugen? Waar kunnen we eigenlijk nog van opaan? In De façademaatschappij laat Gerard van Tillo nauwgezet zien dat de werkelijkheid zoals die zich aan ons voordoet, verpakt, vervormd, verwrongen is door de betekenisgeving van mensen, door belangen, door slechte of goede bedoelingen, door ideologieën, door van alles eigenlijk. Van Tillo wil dat we de klokkenluider in ons zelf wakker kussen. Alleen actieve nieuwsgierigheid voedt het kritische vermogen van de hofleveranciers van waarheden (media, overheden, wetenschappers) in een moderne maatschappij, en daarmee de kwaliteit van de democratie. Daarom moeten we die hongerigheid naar de waarheid in het onderwijs, op de werkvloeren, ja overal, blijvend stimuleren.

Op donderdag 25 april presenteert Gerard van Tillo zijn studie De façademaatschappij tijdens een conferentie georganiseerd ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van de Husserl-stichting, een vrijwilligersorganisatie die een podium biedt voor de meningsvorming over actuele vraagstukken met betrekking tot de samenleving, cultuur en levensbeschouwing.

Twee vooraanstaande wetenschappers zullen naar aanleiding van het boek hun visie geven op de omgang met de waarheid in onze moderne samenleving.

- Hans Achterhuis, in 2011 door het Filosofie Magazine uitgeroepen tot de eerste denker des vaderlands, reflecteert over schijn en werkelijkheid in de moderne samenleving.

- Mark Elchardus, Vlaams hoogleraar sociologie, aan de Vrije Universiteit Brussel, is bekend om zijn boek De Dramademocratie (2002) waarin hij beschrijft hoe de westerse politiek verworden is tot een theater. Hij zal vooral ingaan op de rol van de media in de facademaatschappij.

Jos van der Lans, cultuurpsycholoog en publicist, treedt op als dagvoorzitter.

 

Vers beton is een erg leuk en verfrissend digitaal Rotterdams tijdschrift over de enorme dynamiek in de havenstad. Hoofdredacteur Eeva Liukku schreef een stukje over mijn Groene-essay: De stad als branieschopper, dat klaarblijkelijk veel Rotterdamse bijval heeft gekregen, onder meer van Jantine Kriens, vertrekkend wethouder en de toekomstige baas van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

 Jos van der Lans, de goeroe van het burgerkrachtdenken, schreef twee weken geleden een essay dat goed aansloeg in de Rotterdamse Twittergemeenschap. In ‘De stad als branieschopper‘ beschrijft Van der Lans hoe steden, en niet langer naties, de belangrijkste motor van maatschappelijke innovatie zullen worden. Actieve Rotterdammers, ondernemers, ambtenaren tot aan vertrekkend wethouder Jantine Kriens aan toe – iedereen was vol lof over dit essay, dat verscheen in de Groene Amsterdammer. Van der Lans beroept zich op Benjamin R. Barber die op internationaal vlak de opkomst van de steden signaleert in zijn boek If Mayors Ruled the World. Maar Van der Lans ziet ook een beweging van burgers in steden die do-it-yourself oplossingen verzinnen voor allerhande vraagstukken. Hiervan is in Rotterdam de Leeszaal West een mooi voorbeeld.

Naast de opkomst van lokale burgerinitiatieven in steden, speelt er nog iets. Voor velen is dit een ver-van-mijn-bed-show, maar dit kabinet zet een grote transformatie door: de zogenaamde ‘decentralisatie’. Allerlei belangrijke voorzieningen, zoals de bijstand, de jeugdzorg en de langdurige zorg voor ouderen en gehandicapten, vallen binnenkort onder de verantwoordelijkheid van gemeenten en niet meer van het Rijk. Zo’n 14 miljard euro wordt hiermee overgeheveld, inclusief een bezuiniging. Ook Rotterdam krijgt vanaf
2015 dus een veel grotere pot met geld te besteden en heeft daarin veel beleidsvrijheid. Als onze stedelijke politiek straks meer te zeggen heeft over dit soort belangrijke terreinen, is het voorstel van een gekozen burgemeester van Van der Lans een logisch gevolg.

In deze jubelstemming over de politiek die weer terugkeert naar het begrijpelijke en tastbare niveau van de polis, mis ik één onderwerp. Want als de gemeentelijke overheid veel belangrijker wordt, hoe zorgen we er dan voor dat de democratische controle dan ook meegroeit? Op dit moment is het raadslidschap in Rotterdam namelijk een deeltijdbaan van slechts 20 uur in de week. We mogen in De Beste Stuurlui dan graag en makkelijk klagen over het niveau van onze raadsleden, feit is dat veel van hen ernaast nog een andere baan hebben. Als de gemeenteraad straks meer verantwoordelijkheid krijgt om te beslissen over al die miljoenen euro’s bestemd voor kwestbare groepen en belangrijke sociale voorzieningen, dan mag ik hopen dat het raadslidschap hun volle aandacht heeft in een full-time positie.

door Eeva Liukku

GroenLinks en ‘wij-doen-het-zelvers’, de aftrap van 7x11

Op zondag 14 april van 15:00-17:30 uur organiseert GroenLinks Den Bosch een bijeenkomst van zogenaamde “doe-het-zelvers”. In de nieuwe locatie van Eetbar DIT! In het Mariapaviljoen op het GZG-terrein worden presentaties gegeven voor en door burgers die zelf aan de slag gaan om een groene, sociale en ontspannen omgeving tot stand te brengen. Jos van der Lans zal de inleiding verzorgen. Inloop vanaf 14.30 uur. Borrel en napraten na afloop.

“Er is een groeiende groep burgers die niet langer wacht op overheid, bureaucratie en marktwerking maar zelf aan de slag gaat” vertelt Peter van Doremalen, medeorganisator en fractievoorzitter van GroenLinks. Ook in Den Bosch zijn er van dit soort initiatieven op het terrein van stadslandbouw, lokale duurzame energie, zorg in de wijk, cultuur en leefbare buurten. Sommigen spreken al van een beweging van doe-het-zelvers. GroenLinks wil deze initiatieven het komend jaar een podium bieden. “We willen vooral graag luisteren naar wat deze mensen te zeggen hebben. Op politiek en betutteling zitten deze initiatieven meestal niet te wachten”. GroenLinks Den Bosch wil daarbij graag kijken hoe de politiek dit soort initiatieven kan stimuleren of aanmoedigen.

Jos van der Lans zal deze middag wat vertellen over deze ‘beweging’. Zijn verhaal wordt geïllustreerd aan de hand van Bossche praktijkverhalen, waarna er ruimte is voor discussie en napraten. De bijeenkomst is tevens de aftrap van een serie 7x11-bijeenkomsten. Daarin wil GroenLinks het komend jaar telkens 7 van deze burgerinitiatieven 11 minuten een podium geven. Vandaar de naam 7x11.

Jos van der Lans is ex-senator van GroenLinks en publicist over thema’s als welzijn en de verhouding tussen burger en overheid. Daarnaast zijn er presentaties van Leidi Haaijer van Transition Towns en van de oprichters van de kersverse Bossche Duurzame Energiecorporatie, Andrea Almasi van Het Groene Erf en Bettina Poels van Bij Katrien.

Het nieuwe Dit bevindt zich in het Mariapaviljoen op het GZG-terrein, Burg. Loeffplein 70 (schuin tegenover de Arena/H&M).

Overal hingen ze: de regenboogvlaggen. Op het stadhuis, en op de Passengers Terminal Amsterdam, waar toch ook regelmatig grote Russische Cruiseschepen worden ontvangen en waar de stoet auto's van Poetin en zijn gevolg langs reed op weg naar het Scheepvaartmuseum. Dat zijn van die momenten dat je denkt: geweldig dat ik hier woon.

Programma
Helpers in en om het Achterhuis

Verhalen door:
Teresien da Silva, hoofd Collecties Anne Frank Stichting
Herman Vuijsje, socioloog en auteur (oa ‘Het Anne Frank Huis – een biografie’)
Stef van Hoeve, zoon van Henk van Hoeve
Joop van Wijk, zoon van Bep Voskuijl

Datum, tijd, plaats
Zondag 5 mei, twee programma’s resp. van 13.00 – 14.00 uur en van 15.00 – 16.00 uur, in ontvangstzaal Anne Frank Huis aan de Prinsengracht 265 (rechtstreeks toegang).

Een programma van een uur:
- 20 minuten: helpers in het Achterhuis, door Teresien da Silva
- 10 minuten: helper Bep Voskuijl, door Joop van Wijk
- 20 minuten: helpers rond het Achterhuis, door Herman Vuijsje
- 10 minuten: helper Henk van Hoeve, door Stef van Hoeve

Dit is een fragment uit Het Anne Frank Huis - een biografie. dat ik samen met Herman Vuijsje schreef en dat in april 2010 verscheen. Niet alleen de directe en bekende helpers van de familie Frank zijn helden, er was een heel netwerk van mensen in de buurt die een helpende hand bood of op zijn minst een oogje dicht kneep. Op 5 mei is er tijdens deze bijzondere bijeenkomst aandacht voor deze helpers, onder meer door de zoon van de groenteboer Ten Hoeve, die de familie Frank van extra aardappels voorzag. .  

Teresien zal vertellen over de vijf helpers van de acht onderduikers in het Achterhuis: Johannes Kleiman, Victor Kugler, Bep Voskuijl en Miep en Jan Gies. Wie waren zij, waarom hielpen zij de onderduikers, wat was hun rol, hoe voorzagen zij de onderduikers van voedsel, kleding en andere benodigdheden, hoeveel gevaar liepen zij, hielden zij na de oorlog contact?

Herman zal vertellen over de helpers om het Achterhuis: leveranciers zoals de groenteman, slager en bakker. Wie waren zij, wat was hun rol, hoeveel gevaar liepen zij? Ook aandacht voor de omwonenden. Wat wisten zij van de onderduikers?

Aanmelding
- maximaal 2 x 30 personen
- gratis programma
- rechtstreeks toegang via Prinsengracht 265
- aanmelding via communicatie@annefrank.nl

Hoe gecompliceerder de wereld wordt, hoe meer wij geneigd zijn te denken in schema’s. Hoe dat komt is moeilijk precies te achterhalen, maar het zal ongetwijfeld iets met de media te maken hebben. Want als een politicus in een minuut moet uitleggen hoe je de financiële crisis oplost, moet je niet vreemd opkijken als kort-door-de-bocht-formules het denken op veel meer terreinen gaan beheersen. Dan is een doodgeschopte scheidsrechter het resultaat van een algeheel tekortschietende opvoeding. Dan graaien alle bestuurders van zorginstellingen en corporaties uit de kas van de publieke middelen en zullen burgers meer gaan doen als de overheid gaat bezuinigen. Zo’n schematische redenering komen we ook tegen in de maatschappelijke opvang. Zij luidt: het is beter dat mensen zelfstandig wonen dan dat ze in een voorziening worden opgevangen. Of omgekeerd: een opvangvoorziening sluit mensen af van het werkelijke leven. Met als conclusie: zelfredzaamheid is beter dan afhankelijkheid.

En natuurlijk is dat voor een belangrijk deel waar. Daarom is het ook goed dat de nieuwe trend in de maatschappelijke opvang ‘ambulantisering’ heet. Mensen worden daarin zo weinig mogelijk in voorzieningen opgevangen en juist zoveel mogelijk in een zelfstandige woning begeleid. Dat is niet alleen beter, maar ook goedkoper – in deze tijd een niet onbelangrijk argument. In Amerika is deze aanpak succesvol onder de naam Housing First. Daklozen krijgen daar eerst een woning, mits zij bereid zijn in die woning alle noodzakelijke hulp te accepteren. Per dag worden op die manier honderden euro’s per dakloze bespaard.
Maar toch…

Ooit bezocht ik een begeleid wonen-project met voormalig dak- en thuislozen. Er woonden tien mensen in een portiek met relatief zelfstandige eenheden. Het zag er knus, maar toch ook wat troosteloos uit. Op een gegeven moment nam de woonbegeleider me mee naar het balkon en begon hij te zwaaien naar een woning aan de overkant van de straat. Achter het raam zwaaide iemand terug.
‘Ja’, vertelde de begeleider, ‘ik onderhoud hier in de buurt zo’n tien wuifrelaties met mensen die vroeger in opvangvoorzieningen, maar nu zelfstandig wonen. Daar fiets ik langs, en dan bel ik met mijn fietsbel en zwaai ik even om te kijken of alles oké is. Bij deze man aan de overkant van de straat ga ik dus even het balkon op. Als hij een paar dagen lang niet terugzwaait, bel ik hem op of ga ik even langs. Als hij het moeilijk heeft, komt ie ook hier langs om koffie te drinken of gewoon om gezelschap te hebben. Hij is geen cliënt, maar hoort er eigenlijk wel gewoon een beetje bij. Dat geeft hem rust en dat geldt ook voor andere mensen in de buurt. Die kunnen ook altijd langs komen.’
Hij vertelde het alsof het de gewoonste zaak van de wereld was. Een wuifrelatie. Maar dat is het niet. Wuifrelaties worden in de financieringssystematiek van de AWBZ niet erkend. Ook in het populaire schema zelfredzaamheid versus zorgafhankelijkheid worden weinig woorden aan wuifrelaties vuil gemaakt. Terwijl iedereen die in de opvang werkt, je kan vertellen dat tussen individuele zelfredzaamheid en institutionele afhankelijkheid een enorm gebied gaapt waarin het gaat om zoiets gewoons als aandacht, bezorgdheid, interesse en weten dat je ergens op terug kunt vallen en ergens bijhoort. Daar past dus geen schema op, daar houdt geen financieringsregel rekening mee, maar juist dat tussengebied behoort tot de corebusiness van de maatschappelijke opvang.

Er gaat de komende jaren veel veranderen. Maar laten we die ervaringswerkelijkheid in het dagelijkse geweld van alle goedklinkende beleidsschema’s vooral niet vergeten.

Deze column verschijnt in het jaarbericht 2012 van de Kessler stichting in Den Haag.
Illustratie: Prentbriefkaart uit 1940. Koningin Wilhelmina wuift vanachter een raam van het paleis Huis ten Bosch haar dochter en prins Bernhard toe, die met de prinsessen Beatrix en Irene een rijtoer maken. Bron: Koninklijke Bibliotheek.

Vorige week stond er een stevig essay van mijn hand in De Groene Amsterdammer. Een beschouwing over de lokalisering van de politiek en crisis van de nationale politiek. Het nummer is niet meer te verkrijgen, daarom vanaf vandaag een digitale versie via de website. Klik daarvoor op de afbeelding hieronder.

Vereniging SIGRA en Achmea hopen u van harte te mogen verwelkomen op het vierde college Grote Stad en Gezondheidszorg:

 Draagvlak voor 'eigen' gezondheid en zorg

 Het nationaal en lokaal beleid zijn erop gericht om burgers meer eigen verantwoordelijkheid te geven als het gaat om behoud van gezondheid en om zorg bij ongezondheid. ‘Zelfredzaamheid’, ‘eigen verantwoordelijkheid’,  en ‘eigen kracht’ zijn daarbij veel gebruikte termen.

 De vraag is hoe deze dogma’s uitwerken voor de bevolking in een grote stad. Immers, in de steden zijn mensen met een lage sociaal economische status en lage gezondheidsgeletterdheid oververtegenwoordigd. Bovendien bestaat de bevolking voor een aanzienlijk deel uit migranten, vooral uit niet-Westerse landen.

Zijn deze bewoners van de stad daadwerkelijk in staat hun eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van gezondheid en ziekte te nemen?

Hoe spelen hun sociale netwerken hierbij een rol?

Hoe liggen dan de scheidslijnen tussen formele en informele zorg?

In het college worden de recente wetenschappelijke inzichten met u gedeeld en vertaald naar de (beleids)praktijk.

 Sprekers

• Dhr. drs. J.J.M. (Jos) Van de Lans, cultuurpsycholoog en journalist/publicist 
• Mw. dr. E.A.H.M. (Lilian) Linders, senior onderzoeker bij Fontys Hogeschool Sociale Studies te Eindhoven
• Prof. dr. D.L. (Dick) Wilemse, hoogleraar medische ethiek aan de Universiteit van Amsterdam

 Dagvoorzitter is prof. dr. A. P. (Arnoud) Verhoeff, bijzonder hoogleraar Grote stad en Gezondheidszorg aan de Universiteit van Amsterdam.

 Voor wie?  Het college is bedoeld voor bestuurders, managers, beleidsmakers en staffunctionarissen van zorgaanbieders en gemeenten, voor zorgprofessionals van Achmea en alle andere belangstellenden. 

Datum en locatie Het college vindt plaats op maandag 8 april van 17.00 tot 20.00 uur bij Podium Mozaïek, Bos en Lommerweg 191, Amsterdam. De eerste drie colleges hebben hier ook plaatsgevonden.

Aanmelden? Er zijn geen kosten verbonden aan uw deelname. U kunt zich binnenkort aanmelden via de website van SIGRA. 

Open data

Voor de meesten van ons zijn verantwoordingssystemen zoiets als hogere wiskunde. Maar weinigen lopen er warm voor. Ze worden daartoe ook niet echt uitgenodigd. De wereld van opgetelde handelingen,

rubriceringen, cijfers en getallen is in handen van aparte afdelingen aangestuurd door gespecialiseerde bestuurders in een onderonsje met interne en externe toezichthouders, financiers en dure accountantskantoren. Verantwoording geschiedt in ons land vooral voor en door mensen die verantwoording begrijpen. Vervelend is wel dat deze toezichthoudende circuits in de publieke sector niet hebben kunnen voorkomen dat er nogal wat is misgegaan.

Er is maar een manier om daar een einde aan te maken: maak alles openbaar. In Nederland - met onze traditie van particulier initiatief - zijn we daar zeer huiverig voor. In het Verenigd Koninkrijk zijn ‘open data’ in de publieke sector op internet juist steeds meer gemeengoed aan het worden. Het idee erachter is eenvoudig. Het is de hedendaagse digitale variant van de oude wijsheid dat vreemde ogen dwingen. The crowd as part of the control system. Oftewel: stel de buitenwacht in staat om publieke dienstverlening te beoordelen, te bekritiseren en te verbeteren. Voorwaarde daarvoor is dat alle daarvoor relevante gegevens op internet transparant gemaakt worden. Het uitgangspunt moet zijn: alle informatie van en over met publiek geld gefinancierde instellingen dient openbaar te zijn.

In ons land staat dat nog in de kinderschoenen. In het onderwijs en gezondheidszorg kennen we inmiddels wat vergelijkende lijstjes, maar het initiatief daartoe ligt eerder bij de media dan bij de instellingen zelf. Er is eigenlijk geen sector die spontaan zelf beleid heeft gemaakt van open data-structuren.
Dat geldt ook voor de volkshuisvesting. Weliswaar verzamelt en presenteert het Centraal Fonds Volkshuisvesting enorm veel informatie, maar het is vooral een vorm van insiders-toezicht. Een verplicht en tamelijk ondoorgrondelijk onderonsje, wat weinig teweeg brengt. Aedes waagt zich er bijvoorbeeld niet aan om op basis van deze gegevens ranglijsten publiek te maken. En op de sites van corporaties vind je er vrijwel niets meer over terug. Laat staan dat je daar aansprekende gegevens kunt vinden op basis waarvan je als buitenstaander een vergelijkend oordeel over de corporatie zou kunnen vellen. Dat vindt men in de corporatiewereld kennelijk niet iets waar je burgers mee lastig moet vallen.

Hoe ouderwets! Internet vraagt om organisaties die het verantwoorden en toezichthouden bevrijden van zijn incrowd-karakter. Het wachten is daarom op de corporatie die van data-openheid nu eens echt serieus werk gaat maken en daarmee haar publieke karakter eindelijk in overeenstemming brengt met de mogelijkheden van de moderne tijd.

Deze column is eind maart verschenen in Aedes Magazine, nr. 3/2013.