De straat ziet nu meer dan welvarend uit en de huidige bewoners van Karthuizersstraat 14-hs weten vermoedelijk niet eens dat ze op een historische plek wonen. Toch is hier in het voorjaar van 1965 Provo geboren. Roel van Duijn woonde er beneden in een tweekamerwoning met zijn vriendin Carla Kuit. Op de etage daarboven woonde Rob Stolk met zijn vriendin Sara Duys.

Van Duijn en Stolk vertoefden beiden in min of meer anarchistische kringen, Van Duijn in Amsterdam en Stolk in Zaandam. Ze hadden met elkaar gecorrespondeerd, ze schreven allebei voor het anarchistische blad De Vrije. De twee groepjes troffen elkaar voor het eerst eind maart/begin april in café Luba aan de Lijnbaansgracht in Amsterdam, waar ze spraken over de oprichting van een nieuw anarchistisch (jongeren)tijdschrift.

Dat kwam er niet meteen van. In Zaandam brachten Stolk c.s. eerst nog een nummer uit van een tijdschrift dat ze Barst doopten: ‘een sociaal/cultureel tijdschrift op basis van een levensbeschouwing die een zo onbegrensd mogelijke zelfstandigheid van elk individu beoogt en die elk maatschappelijk systeem, waarin plaats is voor geweld, dwang of autoritair gezag, verwerpt.’ Barst pleitte voor een mentaliteit die zou bestaan uit ‘het durven twijfelen aan alles en het durven geloven in niets’.

Het bleef echter bij een eenmalige uitgave van dit onmiskenbare pre-Provo-tijdschrift. De belangrijkste reden was dat Rob Stolk, de motor achter Barst, Zaanstad achter zich wilde laten en aansluiting wilde zoeken bij de grotere dynamiek van Amsterdam. Toevallig was de etage boven de benedenwoning van Van Duijn en Kuit net vrijgekomen, waardoor Stolk in de door woningnood geteisterde hoofdstad snel een plek had.

Karthuizersstraat 14-hs groeide uit tot het epicentrum van rebelse gedachten en een clubhuis voor jonge tegendenkers. Er broeide een chemische reactie tussen de meer intellectuele en zelfs esoterische kwaliteiten van Van Duijn en zijn achterban en de meer arbeideristische en actiegerichte inslag van de Stolk en de zijnen. Maar dat was lang niet voldoende voor succes. Daarvoor hadden ze de hulp van het Koningshuis nodig. Die kwam in mei 1965.

Bron: Niek Pas, Imaasje! De verbeelding van Provo 1965-1967, Amsterdam: Wereldbibliotheek, 2003, Hoofdstuk 2: 'Een rebellenclub'.

Veel beeldmateriaal van de provo treft u aan op de site provo-images.info

De naam Provo is ontleend aan het proefschrift van de 31-jarige Wouter Buikhuizen die op 20 januari 1965 promoveert op het proefschrift Achtergronden van nozemgedrag. Buikhuizen vindt de naam nozems te algemeen. Nozems (de term werd in 1956 gemunt door de cineast Jan Vrijman) zijn in zijn ogen synoniem geworden voor alles wat de oudere generatie niet aanstaat aan de jongere generatie. Hij richt zijn studie vooral op een specifieke groep jongeren die uit tijdverdrijf aan de lopende band relletjes schopt en met de politie overhoop ligt. Agentje pesten als vermaak. Die groep duidt hij ter onderscheiding van de algemenere term nozems aan als provo’s (van provoceren).

Het onderzoek van Buikhuizen trekt veel aandacht in de eerste maanden van 1965. Veel kranten interviewen Buikhuizen en nozem-jongeren omdat de problematiek op veel plaatsen in het land de tot ergernis leidt. Via de kranten komt de term provo ook onder de ogen van de dan 22 jarige Roel van Duyn, een anarchistisch-georienteerde student, die vanuit Den Haag in 1963 in Amsterdam terecht is gekomen om geschiedenis en politicologie te studeren.

Van Duijn pikt de naam op als geuzennaam als hij in de zomer met een klein groepje geestverwanten aan de bel trekt met gestencilde Provookaatsies tegen de verloving van prinses Beatrix met Claus von Amsberg. Op 12 juli 1965 rolt vervolgens het eerste nummer van Provo van de pers in een oplage van 450 exemplaren, die vrijwel onmiddellijk door de politie in beslag wordt genomen. De inhoud wordt opruiend geacht vanwege het afdrukken van een – overigens uit de negentiende eeuw afkomstige - gebruiksaanwijzing voor het maken van explosieven. Vanaf dat moment is de naam Provo een gevestigd begrip.

Dit eerste Provo-nummer heeft inmiddels een hoge antiquariaatswaarde. De komende week breng ik een pdf-versie van het hele nummer online. Vandaag alleen het openingsartikel van de hand van Roel van Duijn zelf: ‘Inleiding tot het provocerend denken’. Wie goed leest ziet in de bijna guitig balorige redeneringen van Van Duijn gedachten langs komen die in tal sociale bewegingen later uiterst serieus zullen worden uitgewerkt. Zonder het zelf te beseffen vormt de provobeweging de kiem van een nieuw en kritisch bewustzijn dat zich in het decennium wat erop volgt over de hele samenleving zal verspreiden.

Van Duijn begint zijn inleiding zo:

Waarom heet PROVO PROVO? Zijn wij negatief of positief? Wat is onze norm? Hoe zijn onze manieren?
PROVO=PROVO, omdat het provo-gedrag in deze rnaatschappij voor ons nog het enig aanvaardbare is. De maatschappelijkke ladder beklimmnen en een ‘positie’ bekleden betekent meewerken aan de a.s. nucleaire ondergang, kapitalisme en militairisme. Kollaboratie met de Autoriteiten en hun listig zoethoudertje; de kortzichtige tv. Noem ons anti-professionalisten.
Wij kunnen ons geen 'job’ (zoals populaire carrièrejagers dat noemen) voorstellen die niet tot doel heeft de noodtoestanden waarin wij leven te prolongeren. De arbeider produceert de minderwaardige lust-objekten waar de kapitalist desondanks zijn meerwaarde uitslaat, de ambtenaar administreert de slachtoffers der burokratie, de uitvindingen van technici en geleerden worden ogenblikkelijk misbruikt voor militaire doeleinden. De a-sociale provo is het enige lichtpunt. Zijn optreden is een spaak in het wiel der ‘vooruitgang', die zo hard vooruit davert dat zij de bom onder de rails,vlakbij, niet ziet.

Lees hier de hele inleiding uit Provo 1. De kwaliteit van de pdf houdt niet over, omdat de teksten indertijd gestencild werden, wat niet altijd tot een even heldere print leidde.

Dit jaar is het een halve eeuw geleden dat de Provo-beweging de toenmalige autoriteiten de schrik van hun leven bezorgde. Het begon eigenlijk pas in de zomer van 1965, met wat gestencilde "Provookaatsies'. De versnelling kwam met de verloving van prinses Beatrix met Claus von Ambsberg en vanaf juli is het bal in Amsterdam, waarin de politie en provo's elkaar wekelijks treffen bij volledig uit de hand lopende happenings bij Het Lieverdje op het Spui.

Ik studeerde in 1981 af op een scriptie over Jeugdcultuur, provo en jongerenbeweging, met daarin een uitvoerige beschrijving van wat de Provo's er voor denkbeelden op na hielden. In 1983 verscheen het betreffende hoofdstuk als zelfstandig artikel in een themanummer van Te Elfder Ure. Nu Provo's het komende jaar weer flink in de belangstelling komen te staan is dat nog steeds nuttige - zij het ouderwets uitvoerige - achtergrondinformatie. Vandaar dat ik er een pdf van heb gemaakt.

Klik hier om het Te Elder Ure-artikel te downloaden.

Ik heb een behoorlijk uitvoerig Provo-archief. De komende maanden zal ik via dit weblog de leuke onderdelen online brengen en stapsgewijs de geschiedenis reconstureren.

Twee gezichten van de decentralisaties

Dit jaar ben ik 25 jaar freelancer. Als ik het hier niet zou vermelden, zou niemand er bij stil staan, want freelancers hebben nu eenmaal geen leidinggevenden die bij feestelijke gelegenheden extra maandsalarissen uitdelen. Dat zit er voor deze jubilaris dus niet in, maar dat geeft niets want daar staat tegenover dat ik de afgelopen kwart eeuw aanmerkelijk minder last heb gehad van reorganisaties, hiërarchische besluitvormingsmodellen, vergaderingen, afvinklijstjes en alle andere misère waar een gemiddelde medewerker in de publieke sector zijn tijd mee moet vermorsen. Daar lever ik mijn jubileumbonus graag voor in.

Maar er is iets aan het veranderen. Alle contracten en afspraken die ik tot niet zo heel lang geleden met vele honderden opdrachtgevers maakte paste in een halve ordner. Het zijn bevestigingsbriefjes, e-mailtjes, soms zelfs alleen een kattenbelletje met een datum van een mondelinge overeenkomst. Dat ging prima, er werd altijd keurig afgerekend en netjes belasting betaald. Iedereen tevreden. Tot ik een jaar of vijf geleden van een opdrachtgever ineens een contract van vier pagina’s kreeg toegestuurd, plus een begeleidend schrijven van anderhalve kantje met daarin een uitputtende opsomming van alle eisen waaraan mijn declaratie moest voldoen.

Sindsdien is mijn map contracten en afspraken van de afgelopen vijf jaar drie keer zo dik als de ordner van de twintig jaar daarvoor. Voor een absoluut hoogtepunt in deze bureaucratische wedloop zorgde vorig jaar de Hogeschool Arnhem Nijmegen die mij voor een eenmalige gastles (die ik al vijf jaar verzorg) een contract voorlegde van vijf kantjes, waarin ik mij moest verplichten tot geheimhouding met allerhande boeteclausules en dreigementen. Omdat ik van mening ben dat een eenmalige gastles bij een Hogeschool toch van een wat andere orde is als een vaste betrekking bij de AIVD, weigerde ik te tekenen. Sterker, aan het begin van mijn gastcollege, dat onder meer ging over het handelen van professionals in bureaucratische organisaties, verscheurde ik met een groots gebaar het contract en vroeg aan de studenten om daar een foto van te maken en deze via de sociale media te verspreiden.
Dat voelde als een overwinning. Maar het gevolg was wel dat binnen de HAN van hogerhand te kennen werd gegeven dat ik niet meer welkom was. De vraag op welke wijze het onderwijsbelang van de HAN-student met deze excommunicatie nu gediend was, was geen moment een overweging. Het systeem verdraagt simpelweg geen ongeregeldheden. Het moet nu eenmaal zo. Van de belastingdienst, van de accountants, van de inspectie, van de rekenkamer, van Den Haag; kortom, altijd van hogere onpersoonlijke en naamloze machten.

Als dit leed alleen mij en de honderdduizenden zzp’ers die ons land inmiddels rijk is zou treffen, dan zou je nog kunnen zeggen: oké, dat nemen we op de koop toe, we krijgen immers ook geen jubileumbonus als we 25 jaar belasting hebben afgedragen. Maar zo is het niet. Het betreft hier een verschijnsel dat zich niet beperkt tot het pesten van weerloze zzp’ers, maar dat zich in weerwil van alle anti-bureaucratische retoriek steeds dieper invreet in de publieke sector.
In 2014 hebben gemeenten zich tot het uiterste ingespannen om alle mogelijke diensten en producten in te kopen bij vaak tientallen verschillende organisaties in de jeugdzorg, de maatschappelijke dienstverlening en het welzijnswerk. Dat moet dus dit jaar worden afgerekend. Daarvoor is in de meest gevallen een versterkte gemeentelijke administratie opgetuigd die los van welke inhoud dan ook gewapend met richtlijnen van accountants er nauwgezet op toeziet dat alle declaraties op de juiste manier, volgens het afgesproken kostenplaatje, met gedetailleerd uitgeschreven specificaties en op het vastgestelde tijdstip conform alle inkoopvoorwaarden worden ingediend. En aangezien veel gemeenten ook nog eens precies willen weten of alles verloopt volgens plan en de kosten beheersbaar blijven, vragen ze naast omstandig gespecificeerde declaraties ook nog eens frequente voortgangsreportages en kostenprognoses. Zo ontvouwt zich achter de coulissen van de goede bedoelingen een administratief circus waarvan het toerental bij onbekendheden en ongeregeldheden geneigd is om naar een hogere versnelling te springen.
Het NRC Handelsblad concludeerde in februari na een rondtocht langs meerdere instellingen op het terrein van de jeugdzorg dat deze al gauw zo’n vijf tot zes extra fte’s hebben moeten vrijmaken om te kunnen voldoen aan alle inkoopvoorwaarden en informatie-eisen van hun vele gemeentelijke opdrachtgevers, die natuurlijk allemaal net iets anders willen. Allemaal geld dat dus niet aan het praktische handwerk besteed kan worden.

Zo dreigen de decentralisaties bij nogal wat gemeenten een werkelijkheid te worden met twee gezichten. Aan de voorkant zien we optimistisch gestemde gemeentelijke plannenmakers, inhoudelijk betrokken beleidsambtenaren en visionaire wethouders die energiek beweren dat er dichter bij mensen wordt gewerkt, dat er sneller wordt opgetreden, dat er maatwerk wordt geleverd met meer ruimte komt voor professionals die zo nodig dwars door de bureaucratie heen hun integrale werkzaamheden gaan verrichten. Dat is het carnaval der ongeregeldheden. Aan de achterkant, diep verscholen in dezelfde ambtelijke organisatie, stellen regelvaste administratieve medewerkers, ijverige boekhouders en rechtlijnige controllers en angstige managers alles in het werk om alle gegevens volgens een onbuigzaam administratief systeem zo te verantwoorden dat de ontstane cijferreeksen de goedkeuring van strenge accountants kunnen wegdragen. Dat is de werkelijkheid van alledag. Eén blik op de Hogeschool Arnhem Nijmegen en we weten wie in zo’n geval de beste papieren heeft.

Deze column verschijnt in maart in het Tijdschrift voor sociale vraagstukken, nr. 1, 2015. Download de tekst als pdf, klik hier.

Lees ook de ervaringen van Richard Engelfriiet.

Het fenomeen 'burgerinitiatief' maakt de tongen los. Sommigen zien een nieuwe democratie gloren, anderen ontwaren vooral uitbuiting van vrijwilligers. In het boek De ondernemende burger. De woelige wereld van lokale initiatieven nemenMarcel Ham en Jelle van der Meer een kijkje achter de schermen van een twaalftal burgerinitiatieven. Wie zijn die ondernemende burgers die onbetaald een buurthuis runnen, een zwembad overnemen of een zorgcoöperatie beginnen? Wat is hun motivatie, wat presteren ze en hoe komen ze aan geld? En hoe onafhankelijk zijn ze eigenlijk van de overheid? Dit boek is een kritisch onderzoek naar de woelige wereld van de lokale initiatieven. Het vertelt verhalen die inzicht geven en verdiepen.

Op 19 maart wordt het boek overhandigd aan minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Wees welkom om 15.45 uur in ProDemos in Den Haag. Aansluitend een debat met minister Plasterk, Evelien Tonkens, Jan Schrijver, Imrat Verhoeven en Willy Donkers (van het zelforganiserende Elsendorp) en andere initiatiefnemers. Meld u hier aan om erbij te zijn.

Leo van den Munkhof tekende in de jaren tachtig politieke cartoons voor het tijdschrift Marge, waar ik toen zelf aan verbonden was. Toevallig kwam ik deze tekening tegen in een themanummer van augustus 1985 dat geheel gewijd is aan de decentralisatie van het welzijnswerk. Alle argumenten waarom we het nu doen, werden toen al gebezigd. Inclusief het idee dat mensen het toch maar het beste zelf kunnen doen. Is een stuk goedkoper, zoals Leo van den Munkhof in deze tekening becommentarieert.

Google kent - als je op je eigen naam zoekt en welke moderne narcist doet dat niet bij tijd en wijle - rechts naast de zoekresultaten een kader met persoonsgegevens met daarin onderaan een fotostrip onder de kop: Gerelateerd.  Die strip biedt afbeeldingen van mensen aan wie je volgens deze alleswetende gigazoekmachine dus bent 'gerelateerd'. Hieronder de tien mensen die bovenaan mijn relatielijstje prijken. Sommigen liggen voor de hand, sommigen zijn onnavolgbaar, sommigen zijn gewoon leuk en van anderen is het onbegrijpelijk dat Google geen verband weet te leggen, zoals Nico de Boer en Herman Vuijsje. Zo slim is de gigant dus ook weer niet. Hoe het ook zij, het zijn wel allemaal aardige mensen.

Dit is een illustratief filmpje waar ik al heel lang over nadenk. De boodschap komt er op neer dat als ambtenaren in een wereld van troebele ambtelijke en bestuurlijke verhoudingen iets regelen dat dat dan ondemocratisch zou zijn. Alles moet transparant zijn en in overeenstemming met van te voren geformuleerde democratische waarden. Maar de democratische waarden die het filmpje presenteert zijn op zijn minst onvolledig. Bijvoorbeeld: de waarde ’uitvoeren van wettelijke taken’ staat er niet bij. Of ’burgers gelijk behandelen’ ook niet.

Misschien is dat bewust gedaan, dat weet ik niet. Maar als het zo zou zijn dat lokale overheden veel meer moeten loslaten en faciliterend moeten optreden ten opzichte van de krachten uit de samenleving (het mantra van nu), dan kun je je afvragen of totale transparantie van het ambtelijk handelen dat doel echt dichterbij brengt. Als je het faciliteren van elk burgerinitiatief optilt naar het niveau van totaal doorzichtige democratische besluitvorming dan breng je elk initiatief naar de wereld van beleid (precies wat nu al vaak gebeurt, en als frustrerend wordt ervaren) en creëer je als vanzelf beleidsregels waar ook anderen een beroep op kunnen doen. Dan bereik je wellicht precies het tegenovergestelde van wat de makers van dit filmpje bedoelen, namelijk dat alles langs de meetlat van gemeentelijk beleid wordt gelegd.

Dus als je echt maatwerk wilt leveren, dan zou misschien niet de transparantie in de besluitvorming voorop moeten staan, maar het vermogen van lokale ambtenaren om op de behoefte van burgers afgestemd maatwerk te leveren. En daarvoor is het wellicht belangrijker dat gemeenten publieke waarden definiëren die zij in hun omgang met burgerinitiatieven van belang vinden, dan democratische waarden (die eigenlijk voor zich zouden moeten spreken). En dan gaat het om zaken als het tegengaan van uitsluiting, bijdrage aan duurzaamheid in de meest brede zin van het woord, leefbaarheid, emancipatie, zelf/samenredzaamheid, et cetera.

Wat ik maar wil zeggen: een erg leuk filmpje dat het verdient in elke gemeente bediscussieerd te worden.